Vikan - 23.01.1986, Blaðsíða 27

T alan þrettán er órofatengd við hjátrú og flestum
þykir hún vond. I flestum stórum hðtelum og skrif-
stofúm er engin 13- hæð — hvernig sem það má nú
vcra. Á lyftuhnöppunum sjást cingöngu 12. hseð og
14. hæð. Hinn maður hefur þó átt töluna 13 að
happatölu öðrum fremur. Það var maðurinn sem
hafði verið dæmdur til lífláts fyrir glæp sem hann
hélt statt og stöðugt fram að hann hefði ekki framið
og verið víðs fjarri staðnum er ódæðið var framið. Á
elleftu stundu tókst honum að rifja upp einkennilegt
atvik. Hann hélt því nefnilega fram að hann hefði
heyrt kirkjuklukkurnar slá þrcttán högg þessa nótt.
Þessi vitnisburður var hunsaður þar til fjöldi manns
gaf sig fram og staðfesti framburð mannsins.
Klukkan hafði slegið þrettán högg vegna bilunar og
þar með varð ljóst að maðurinn hafði verið víðs fjarri
glæpnum þcssa nótt og hann var látinn laus.
S kammt cr á milli sérvisku og hjátrúar, það er
hjátrú að berja í timbut; og segja 7, 9, 13 (sem er
fúllkomlega marklaus talnaruna) ef maður vill vera
ömggur um orð sín. Að berja í timbur er þekkt víða
um heim og er ævagömul hjátrú. Sumir íslenskir siðir
eru líka ævagamlir, svo sem að sitja á krossgötum um
áramót og þegja. Sérviska er samkvæmt orðsins
hljóðan viska eins manns og sér fyrir hann. Sérviska
manna er með ýmsum hætti, sumir fá útrás í matar-
venjum, aðrir 1 töluðu máli og flestir safnarar hafa
sína sérvisku. Og auðvitað geta fleiri en einn dottið
niður á sömu sérviskuna án þess að úr verði samviska.
Það er meira í ætt við sérvisku en hjátrú að nota ein-
hvern sérstakan pott undir hrísgrjón og annan undir
hangikjötið, en jafnframt getur verið hagnýtur kjarni
í þvl. Hver vill fá sér hrísgrjón með hangikjötskeim?
Konan sem sauð alltaf kartöflurnar sínar f tveim pott-
um var að vísu ekki að því af sérvisku einni saman
heldur vegna þess að þetta hafði hún lært hjá
mömmu sinni. Mamma hennar hafði hins vegar
alltaf soðið kartöflurnar sínar í tveim pottum því hún
var með mannmargt heimili og átti ekki nógu stóran
pott undir þann skammt af kartöflum sem þurfti til
hverrar máltíðar. Þannig getur skynsemi leitt til þess
er virðist sérviska og raunar til hjátrúar líka þvf sagt er
að sá sem er ábyrgur fyrir hjátrúnni um að ekki skuli
ganga undir stiga hafi fengið málningarfbtu í haus-
inn einu sinni er hann gekk undir stiga og ráðlagt
vinum sfnum að vera ekkert að ganga undir stiga
heldur taka á sig krók.
I slendingar, sem loka kýrnar sínar inni í myrk-
um flósum f marga mánuði á ári hverju og mjólka
þær með vélum, eiga sínar heilögu kýr engu sfður en
aðrir, en þær er ekki að finna í flósum landsins.
Heilög Skjalda hefúr enn ekki verið vígð til dýrlinga.
Á Indlandi segja heilagar kýr mu um leið og þær
bjarga sér um hádcgismatinn á grænmetistorginu og
ganga svo óhræddar og óhultar fyrir strætisvagn. Eða
sú er allavega myndin sem ferðabækur og flölmiðlar'
gefa af stöðu þeirra utan indverskra fjósa.
Heilagar kýr fslenskar eru jafnmargarog mennirnir
sem landið byggja. Og það er ekkert svo létt að hrófla
við þeim allra útbreiddustu, Jóni Sig. og flallkon-
unni til dæmis, þó einhverjir hafi alltaf unun af að
leggja heilagar kýr í einelti. Þeir hinir sömu eiga sér
yfirleitt alltaf einhverjar heilagar kýr sjálfir til að verja
fram í rauðan dauðann, hvort sem það er nú heims-
byltingin eða frjálshyggjan.
E n hver er þá munurinn á sérvisku, hjátrú og
heilögum kúm. Ef þú færð þér svartan kött til að
passa inn f svörtu og hvftu innréttinguna heima hjá
þér þá er það snobbuð sérviska. Ef þú leyfir honum
að gera allt sem honum þóknast heima hjá þér er
hann orðinn að heilagri kú. En ef þú ert svo þar að
auki skfthræddur um að eitthvað illt hendi þig þegar
kisi greyið hleypur fyrir þig á götu til að fagna þér þá
er það ekkert nema hjátrú.
Hjátrú cr tekin til greina ef maður er leikari,
íþróttagarpur eða sjómaður, jafnvel nauðsynleg ef
maður vill halda áliti innan hópsins. Fólk keppist við
að vera einlægt og svolftið áberandi í hjátrúnni,
keppir í handbolta á slitnum skóm og fer með heilla-
gripi á leiksviðið en þá er auðvitað eins gott að heilla-
gripurinn sé ekki metrahár bangsi. Það eru óskráð lög
í gangi um alla svoleiðis hjátrú, sumt er hægt að
viðurkenna, annað ekki. Ætli hann sá ekki á mörk-
unum, sjómaðurinn á Isafirði sem er orðinn frægur
fyrir að fara á sjó f öllum veðrum án þess að verða
fyrir skakkafollum. Hann var eitt sinn spurður
hvernig hann gæti verið svona öruggur með að sleppa
alltaf og svaraði því til að hann hefði bara tekið eftir
þvf að veðrið yrði alltaf ágætt þegar stúlkan læsi
veðurfregnirnar.