Vikan - 12.03.1987, Blaðsíða 14

Lestur - lestrarörðugleikar
óra Kristinsdóttir er lektor við Kenn-
araháskóla íslands. Hún hefur starfað
við kennslu í fjölda ára og er sérmennt-
uð í sérkennslu barna:
- Þegar talað er um „ólæsi" þá sé ég fyrir
mér vanþróað ríki eins og Afríku, þar sem
þjóðfélagið er byggt upp á þann hátt að það
hafa ekki allir tækifæri til að læra að lesa.
Þar er auðvitað ríkjandi mikið ólæsi. Ég held
að orðið ólæsi sé ekki hægt að nota í okkar
samhengi því hér hafa allir fengið tækifæri til
að læra að lesa, það hefur öllum verið gefinn
kostur á því. Hin hliðin á málinu eru spurning-
ar eins og hversu mörgum tekst það og hvers
vegna tekst ekki öllum það?
Lestur er afskaplega afstætt hugtak. Við
tölum um það að lesa í svo margs konar
merkingu og það verður hver og einn að
mynda sér sínar eigin skoðanir um það hvað
hann meinar með orðinu. Við tölum um lest-
ur í fyrsta og öðrum bekk grunnskóla. En ef
við erum að tala um lestur í níunda bekk þá
er um allt annan skilning á hugtakinu að
ræða. Ef nemandi í níunda bekk læsi á stigi
nemanda í fyrsta bekk þá myndum við segja
að hann gæti ekki lesið.
Ég er nánast viss um að í dag - og siðastlið-
in tuttugu ár - fer engin lestrarkennsla fram
án þess að nemendur séu látnir lesa upphátt.
Það hlýtur alltaf að eiga sér stað. Það er líka
afskaplega erfitt að gleyma þeirri lestrarkunn-
áttu sem maður hefur einu sinni öðlast þvi
allt umhverfi kallar á lestrarkunnáttu. Maður
fer varla út á götu án þess að þurfa að nota
þetta. Ég held að það sé langsótt að segja:
Þessi hefur kunnað að lesa en hann hefur
gleymt því af því að hann hefur ekki fengið
nægilega þjálfun. Hins vegar er það alveg stað-
reynd að það eru nemendur sem fara út úr
grunnskóla án þess að vera orðnir almenni-
lega læsir. Og auðvitað ryðgar fólk i þvi sem
það heldur ekki við. Spurningin er líka á hvað
eru menn læsir? Menn geta kannski lesið frétt-
ir í blöðum en ekki fagefni eins og það sem
tengist því að taka meirapróf. Þar geta verið
erfið orð sem standa mönnum fyrir þrifum.
Svo er um að ræða það sem nefnist lestrar-
örðugleikar. Þá hefur eitthvað gerst. Það
getur verið um að ræða að skólinn hafi brugð-
ist. Það getur verið að kennslan hafi ekki
verið við hæfi nemandans eða hann hafi misst
mikið úr skóla og það hafi aldrei verið bætt
upp. En svo er hinn þátturinn. hann er sá að
nemandinn hafi einhverja skynræna galla sem
gera honum erfitt fyrir. Lestur er mjög flókið
ferli. Það er ekki bara að sjá heldur þarf heil-
inn líka að túlka þetta og setja það í samhengi.
Til eru nemendur þar sem einhverjar af þess-
um skynleiðum frá augunum til heilans eru
brenglaðar. Það kostar þessa nemendur oft
óskaplega mikla erfiðleika að læra að lesa.
Þeir ná kannski aldrei þeirri færni sem þarf
til þess að þeir njóti þess að lesa. Fyrir nokkr-
um árum voru þessir nemendur jafnvel
dæmdir heimskir og ekki færir um að gera
eitt eða neitt, en sem betur fer er þessi skoðun
næstum ekki til lengur. Ég held að þetta sjón-
armið hafi verið að breytast síðustu þrjátíu
árin. Fram að þeim tíma var oft lagt að jöfnu
það að vera greindur og það að kunna að lesa.
Lestrarkennsla í skólum hefur líka breyst,
síðustu tíu árin hafa komið nýjar aðferðir inn
í myndina.
En það er eitt sem skiptir gífurlegu máli
fyrir lestur og lestrarnám, það er almennur
málþroski barnsins og tengsl barnsins við
bækur áður en það byrjar að læra að lesa.
Hafa foreldrarnir gefið sér tima til að lesa
fyrir barnið eða segja barninu sögur og tala
við það? Það er kannski þetta sem mestur
misbrestur er á í dag, að foreldrar gefi sér tíma
til að tala við börnin og segja þeim sögur og
lesa fyrir þau. Það er svo nauðsynlegt.
Síðustu tuttugu árin hafa verið að bætast í
hóp kennara fólk sem hefur lært að taka á
þessum málum. Það eru sérkennararnir sem
hafa verið smám saman að mennta sig. Þeir
hafahjálpað mörgum en auðvitað ekki öllum.
Svo vitum við líka að þetta er mikið tilfinn-
Þótt ótrúlegt megi
virðast hafa verið hér
einstaklingar sem
kunnu ekki að skrifa
sitt eigið nafn.
ingalegt atriði. Þær kröfur eru gerðar að fólk
kunni að lesa, það er talinn sjálfsagður og
eðlilegur hlutur. Ef maður spyr krakka hvað
þeir séu að fara að gera í skólanum, til hvers
þeir séu að fara í skóla, þá svara flestallir því
til að þeir séu að fara að læra að lesa. Og
sama er að segja um foreldra, þeir eru að senda
börnin í skólann til að læra að lesa. Þannig
verður þetta svo tilfinningalegt atriði. Ef þetta
mistekst bætist við þessi spenna; Þetta getur
hjá sumum einstaklingum valdið óöryggi og
hræðslu sem getur orðið til þess að viðkom-
andi nái aldrei þeirri færni sem til er ætlast
eða mun seinna en ella.
Skólinn hefur auðvitað líka verið sekur
í þessum efnum. Mikið var um lestrar-
próf sem voru þannig að nemendur sátu
andspænis kennurum og lásu upphátt
meðan kennarinn fylgdist með tímanum.
Þetta gat myndað spennu sem gerði það að
verkum að nentandinn gat ekki náð eins góð-
urn árangri og hann hefði náð ella. Það er
líka til í dæminu að þeir sem geta ekki lesið
upphátt geta lesið í hljóði og tileinkað sér
efni. Hinn venjulegi borgari les mjög sjaldan
upphátt. Það hefur dregið mikið úr því að
nota þessa prófaðferð. Kennari prófar
kannski hvernig bekkurinn stendur sig en nú
er tekið meira tillit til annarra hluta eins og
lesskilnings. En þetta er samt sem áður af-
skaplega lítið atriði i þessu samhengi. Og það
er mjög ólíklegt að það sé orsökin. Þessari
aðferð er ekki beitt oftar en einu sinni til
tvisvar á ári, í þeim skólum þar sem hún er
ennþá notuð.
Stundum er spurt hver sé orsökin fyrir
lestrarörðugleikunum. Er það eitthvað sem
hefur gerst í skólanum eða eitthvað sem hefur
gerst hjá einstaklingum eða eitthvað meðfætt?
Eða er það þessi tilfinningalega spenna sem
myndast? Þeim sem eru læsir finnst þetta ekk-
ert mál og þeir skilja ekki hvers vegna það
er svona mikið mál fyrir surna.
Áhrifavaldar geta verið margir og unnið
saman á einstaklingum.
Við höfum haft nemendur sem hafa farið
í gegnum skólann með ágætum árangri í öllu
nema lestri. Þeim hefur þá verið hjálpað mjög
mikið, sérstaklega af foreldrum, og það hefur
verið reynt að láta þetta ekki hafa áhrif á
annað nám, til dæmis með því að lesa fyrir
þá og láta lesa inn á segulbönd og leyfa þeim
að hlusta á það.
í dag er ábyggilega töluverður hluti nent-
enda sem hefur farið út úr skólanum án þess
að hafa nauðsynlega færni til þass að geta
haldið áfram í námi.
Ef maður kann ekki að lesa þá skammast
hann sín fyrir það og hann segir. ekki frá því.
En svo getur eitthvert atvik orðið þess vald-
andi að þessi vankunnátta verður opinber.
Þetta er mjög sorglegt því að margt fólk, sem
hefur átt í erfiðleikum í barnaskóla eða grunn-
skóla, gæli hæglega lært að lesa þegar það er
komið á fullorðinsár. Þá er hugarfarið öðru-
vísi gagnvart efninu. Þetta er oft kvöð þegar
börn eru í grunnskóla - þú átt að læra að lesa
og þá leggja þau sig oft ekki eins mikið fram
og þau hefðu gert ella. En þegar þessir sömu
einstaklingar eru komnir út í þjóðfélagið gera
þeir sér Ijóst hversu nauðsynlegt er að geta
lesið. Þá fá þeir allt öðruvísi hugarfar gagn-
vart efninu. Þannig ná þeir oft góðum árangri.
En við íslendingar erum bara svo langt á eft-
ir tímanum, hér eru ekki nein samtök þessa
fólks eins og víða annars staðar. Á Norður-
löndunum og í Bretlandi hefur þetta fólk
myndað með sér samtök til að styðja við bak-
ið hvert á öðru. Stundum er nóg að vita af
öðrum serii eiga við sameiginlegan vanda að
stríða til þess að auðveldara sé að ráða fram
úr honum, jafnvel upp á eigin spýtur.
Það hefur ekki verið stunduð fullorðins-
kennsla hér að neinu marki, nema hjá
Námsflokkum Reykjavikur sem hafa verið
með námskeið í lestri til þess að hjálpa þessu
fólki. Þetta þyrfti þó að taka föstum tökum.
Öll sérkennsla í lestri hættir til dæmis eftir
grunnskóla. Það er engin slík kennsla í fram-
haldsskólunum. Þarna er bil sem þyrfti að
brúa, það þyrfti að gera þetta að jafneðlilegum
14 VIKAN 11. TBL