Vikan - 12.03.1987, Blaðsíða 15

lilut í framhaldsskólunum og í grunnskólun-
um. Ég held að fullorðið fólk, sem á í þessum
vanda, viti ekki hvert það á að snúa sér. Það
er enginn ákveðinn aðili sem hefur þessa full-
orðinskennslu með höndum.
Það er alls ekki óeðlilegt að fólk, sem hefur
átt í námserfiðleikum í æsku, sé ennþá hrætt
við skólana. Og það er algengt að foreldrar,
sem hafa lent í þessu, biði milli vonar og ótta
um hvort börn þeirra lendi í sömu erfiðleikum
því margir segja að þetta erfist. En það er
ekki sannað mál og það er mögulegt að þessi
ótti færist ósjálfrátt yfir á börnin og hafí áhrif.
Það er sent sagt ekkert sannað um hver sé
orsökin fyrir því að lestrarörðugleikar eru til.
Það er afskaplega erfitt þegar læknar gefa
skýringu á þessum vandkvæðum nentenda
með því að nota orðið lesblinda. Þeir segja:
Þessi einstaklingur er lesblindur. En því fylgir
engin skýring. Svo fara foreldrarnir til kennar-
ans og segja við hann: Nú veit ég hvers vegna
hann Jón getur ekki lært að lesa, hann er les-
blindur. En foreldrarnir vita ekki hvað stendur
á bak við þetta orð. Þetta er rnjög mikið
notað af læknum. Stundum hjálpar það fólki
að vita að það er til einhver fræðileg skilgrein-
ing sem einhver hópur sérfræðinga notar yfir
þetta fyrirbæri, þótt ekki séu til nein meðul
við því.
Það getur verið misjafnt hvernig þetta fyrir-
bæri lýsir sér hjá einstaklingum og það er líka
misjafnt hversu fljótt þetta kemur í ljós. Sum-
ir gallar koma fyrr í ljós en aðrir. Stundum
tengist þetta auðvitað kennsluaðferðinni. Það
er ríkjandi í okkar landi að notuð er svoköll-
uð hljóðlestraraðferð við leskennslu. Fyrir
suma hentar sú aðferð ekki vegna þess að það
er eitthvað að heyrnarskynjuninni. Þá væri
betra að nota einhverja aðferð þar sem ekki
er byggt eins nrikið á þessum eiginleika.
Þess vegna er gott að kynnast vel nemand-
anum áður en byrjað er að kenna honum að
lesa. Ég held að núna sé mjög mikið reynt
að nota fyrstu mánuðina, sem barnið er i
skóianum. til þess að örva mál barnsins mark-
visst, áður en byrjað er að kenna því að lesa.
Þetta er mjög góð stefna, hún getur áreiðan-
lega fyrirbyggt töluvert.
Ég held að kennarar séu miklu opnari fyrir
þessum málum en áður, bæði vegna uniræðu
og svo er reynt að kenna þeim i grunnnánti
þeirra ákveðin fræði sein tengjast þessu svo
þeir vita meira en áður.
Börn læra raunverulega að lesa og skrifa
samtímis og það eru til börn sem hafa ein-
hverra hluta vegna dottið út úr skólakerfinu
og verða þess vegna hvorki læs né skrifandi.
Stundum kemur upp sú slaða að börn geta
lært að lesa en eiga rnjög erfitt með að skrifa
(stafsetja rétt). Þá er oft um að ræða þetta
fyrirbæri sem margir nefna skrifblindu, en
segir okkur nánast ekki neitt. Oft lagast þetta
nokkuð á fullorðinsaldri ef fólk hefur mögu-
leika á þjálfun, einfaldlega af því að þá getur
viðkomandi oft nýtt sér betur ýrnsar reglur
sem notaðar eru í stafsetningu. En málfræði-
og stafsetningarreglur eru svo óhlutstæðar að
það er oft erfitt fyrir krakka að læra að beita
þeim. Þetta er hins vegar auðveldara fyrir
fullorðna. En þá gerist það oft að þessir hinir
sömu eru búnir að fá ákveðna sjálfsmynd og
eru fullvissir um að þeir geti ekki skrifað og
það verður til þess að þeir læra það aldrei.
Það er raunverulega aldrei hægt að hjálpa
þessum hópi fólks til fulls fyrr en samfélagið
er orðið sannfært um að þetta sé engin
skömrn. Þótt þetta hafi verið að breytast mik-
ið er það ríkt í okkur ennþá að fólk eigi að
kunna að lesa. Það er allt byggt upp á því
að maðurinn kunni að lesa. Stundum er hægt,
ef allt þrýtur, að kenna fólki sérstaka tækni
sem það getur notað. Þá er því kennt að
þekkja ákveðin orð sem vitað er að það þarf
að þekkja í daglegu lífi. Það er þá eins og að
lesa úr myndum, fremur en lestur í eiginlegum
skilningi. Ef þeir sem tileinka sér slíkt ættu
að fara að lesa orðin eftir bókstöfunum myndi
allt verða örðugra. Því eins og áður hefur
komið fram er lestur mjög flókið ferli. Það
Lestur er afskaplega
afstœtt hugtak. Við
tölum um þad að lesa
í svo margs konar
merkingu.
þarf að túlka þessi tákn í hljóð og setja í sam-
hengi þannig að það verði skiljanlegt krefst
þess að öll taugaboð, er þessu tengjast, séu í
fullkomnu lagi. Sem betur fer tekst það hjá
meirihlutanum.
Það er erfitt að skilgreina nákvæmlega or-
sakir lestrarörðugleika og hafa komið fram
margs konar skýringar á fyrirbærinu. Það
hafa komið fram kenningar um að efnaskipti
i líkama þessara einstaklinga væru röng og
þess vegna væri hægt að laga lestrarörðugleika
með því að laga efnaskiptin. En þetta hefur
ekki borið neinn árangur.
Sænski sálfræðingurinn Paul Parlenvi kom
af stað mikilli umræðu þegar hann kom fram
með þá kenningu að með því að laga hreyfing-
ar barna væri hægt að lækna lestrarörðug-
leika. Hann taldi sig geta sýnt fram á að þessi
börn væru jafnframt svolítið hömluð i hreyf-
ingum. Hann hélt því fram að ástæðan fyrir
þessu væri sú að þau hefðu hlaupið yfir eitt-
hvert þroskaskeið hreyfinga þegar þau voru
lítil. hefðu til dæmis aldrei skriðið. Hann taldi
meira að segja að þeir sem ekki gætu lesið á
venjulegan hátt gætu einfaldlega snúið bók-
inni við og lesið á hvolfi. Þetta sagði hann
vera sökum þess að þeir sem ættu í erfiðleikum
með að lesa fengju orðin öfugt til heilans og
þess vegna væri einfaldasta ráðið að snúa öllu
við og þá kæmi það rétt til heilans.
En hann hefur ekki gert neinar kannanir í
tengslum við þessar kenningar sínar. Ég þekki
Svía sem er algerlega annarrar skoðunar.
Hann telur að málþroski barna sé grundvöll-
urinn fyrir lestrarkunnáttunni. Þegar Paul
kom fram með þessa kenningu sína bauð
þessi ntaður honurn aðstoð við að gera rann-
sókn á kenningum hans. En hann afþakkaði
þetta því hann taldi sig hafa fullgilda sönnun
fyrir þessum kenningum sínum.
Hann er á kafi í þessu og er með stóra
meðferðarstofu í Svíþjóð þar sem börn fá
aðstoð sem byggist á þessurn kenningunr hans.
Ég er ekki frá því að þessi kenning hans
um hreyfingarnar geti hjálpað til í tilfellum
torlæsra nemenda. Ef maður finnur að börn
eru óörugg í hreyfingum er hægt að gera þau
öruggari og það hjálpar þeim. í þeim skiln-
ingi að það eykur sjálfstraustið og það getur
einmitt orðið til þess að þau standa sig i lestr-
inum. En ég held að þetta sé engin úrslita-
lausn.
Þetta er auðvitað bara ein af Ijölmörgum
kenningum sem komið hafa fram í tengslum
við_ þessi málefni.
Ég held að við getum aldrei hafnað einni
kenningu fremur en annarri og því meira sem
hugsað er um þetta og því fleiri sem koma
fram rneð sín sjónarmið því betra, því meiri
líkur eru til þess að endarnir náist einhvern
tíma saman.
Sjónvarpskonan Birgitta Sohlman, sem
hefur lengi fengist við gerð þátta um
málþroska, lestrar- og skriftarkennslu
og lestrarörðugleika, og sálfræðingurinn
Paul Parlenvi hafa skrifað bók sem byggir
algerlega á kenningum Pauls Parlenvi. Hún
heitir: Lár med kroppen det fastnar i huvud-
et, Lærðu með líkamanum - það situr í
höfðinu. Þar segir meðal annars:
Margt fullorðið fólk tengir lærdóm og vinnu
við þekkingu en það tengir leik við afslöpp-
un. Það getur verið erfitt fyrir fullorðið fólk
að sjá gagnið í næstum ósýnilegum fram-
kvæmdum í hversdagslífinu, framkvæmdum
sem við höfum lært með reynslu. Það getur
líka verið erfitt að setja afrek barnsins í lestri
og skrift i samhengi við teikningu, krass,
kubbaleik, lófaklapp og aðra hreyfileiki. Það
getur líka verið erfitt að skilja að það er sam-
hengi rnilli þeirra möguleika sem börn hafa
til leikja og þeirra hæfileika sem þau hafa til
lærdóms síðar á ævinni.
að er að sjálfsögðu vitað mál að leikir
eru leið til lærdóms en Paul Parlenvi
setur þetta fram í þeim skilningi að
hreyfileikir geti algerlega lagað lestrar-
örðugleika.
í bókinni eru jafnframt ýmsir leikir sem
eiga að stuðla að því að auka hreyfigetu og
11. TBL VIKAN 15