Vikan - 21.05.1987, Qupperneq 35

an. Undir lokin var ég farinn að þrá að komast
heinr í rok og rigningu og meiri vinnu. Ég var í
rúmt ár á Kýpur, hélt þá á ný til New York og
lauk ráðningarsamningnum þar. Ég hafði verið
ráðinn til tveggja ára. Mér fannst þetta afskaplega
skemmtilegur tími en þegar ég gerði upp hug
minn komst ég að því að ég vildi ekki halda áfram
heldur vildi ég halda aftur til íslands."
Ellejii (ír í
sjávarútvegsráðuneyti
Þegar Þórður kont heim var nýbúið að
stofna sjávarútvegsráðuneytið sem sérstakl
ráðuneyti. Það var einungis búið að ráða tvo
starfsmenn og var Þórður þriðji starfsmaður-
inn sem var ráðinn. Þar starfaði hann í tæp
ellefu ár. í hans verkahring var mcðal_ annars
að byggja upp þetta nýja ráðuneyti. Á fyrstu
átta mánuðunum skipti hann þrisvar unt
stöðuheiti, var fyrst fulltrúi, síðan deildarstjóri
og loks skrifstofustjóri. „Fyrsti ráðhen'ann,
sem ég þjónaði, var Eggert G. Þorsteinsson,
síðan kornu þeir Lúðvík Jósepsson, Matthías
Bjamason, Kjartan Jóhannsson og Steingrím-
ur HermannssonY
- Er ekki erfitt að vera stöðugt að skipta
um jfirménn?
„Eg heyrði eitt sinn haft eftir Gunnlaugi
Briem ráðuneytisstjóra að ráðherrar kæmu
og færu en hann hefði aldrei breytt um stefnu.
Það er visst sannleikskorn í þessum orðum.
Auðvitað er margt í starfi ráðuneytis sem
breytisl ekki þó að nýir húsbændur taki við.
En það er ljóst að menn verða að laga sig
að yíirmönnunum, þeir hafa ólík vinnubrögð
og ólík markmið."
Á milli 1970 og 1980 er mikið um að vera
í sjávarútvegsráðuneytinu. Á þessum áratug
áttu íslendingar í tveimur þorskastríðum við
Breta. Miklar umræður verða um hvalveiðar
og hvalavemd. Það er því að niörgu að
hyggja. Þórður tekur mikinn þátt í þorska-
stríðinu 1976, þegar íslendingar færðu fisk-
veiðilögsögu sína einhliða út í tvö hundruð
mílur. Það er ekki laust við að viðmælandi
minn dæsi svolitið þegar þetta mál ber á góma.
„Það var ntikill skóli. Eg var einn af fulltrú-
unum í viðræðunefndinni við Breta. Það var
mikið fundað bæði hér heima og í Bretlandi,
oft á tíðum langir og strangir fundir. Samning-
ar drógust á langinn en það var okkur rnjög
í hag því tíminn vann nteð okkur. Krafa
okkar um tvö hundruð mílna fiskveiðilögsögu
fékk stöðugt meiri hljómgrunn meðal annarra
þjóða. Okkar happ var að við gátum aldrei
samið. Ef Bretar hefðu verið sveigjanlegri í
viðræðunum hefðu kannski náðst samningar
um ákveðin veiðiréttindi þeint til handa. Um
það snemst viðræðumar. Að lokunt höfðu
þeir ekkert í okkar hendur að sækja og töp-
uðu þar af leiðandi málinu. Eg held að það
hafi verið töluverð heppni yfir okkur í samn-
ingunum. Ég hafði oft á tíðum á tilfinningunni
að það væri okkur að kenna að samningar
náðust ekki vegna þess að menn vom svo
óákveðnir og ósammála innbyrðis um hvað
ætti að gefa eftir og hvað mikið. Það vom
skiptar skoðanir í íslensku sendinefndinni og
þær urðu alveg eins til þess að ekki gekk sam-
an eins og hörð kröfugerð Bretanna. Þrátt
fyrir það held ég að við höfum haldið vel á
málum.“
Alþjóða
hvcdveiðvráðið
„Ég byrjaði að mæta sem fulltrúi á fundi
Alþjóða hvalveiðiráðsins 1972 en fram að
þeim tíma höfðum við ekki sótt fundi ráðsins
af neinni alvöru. Þegar ég kom á minn fyrsta
fund vom í kringum þrjátíu fundarmenn og
áheymarfulltrúar en þegar ég hætti vom þeir
orðnir meira en þrjú hundmð. Enda má segja
að fram til 1972 hafi þetta fremur verið klúbb-
ur hvalveiðiþjóða en alvömstofnun. Þau níu
ár, sem ég sat í ráðinu, tók það algerum
stakkaskiptum. Þá sá ég ráðið fara frá einum
öfgunum til annarra. Það varð jafnöfgasinnað
í friðunannálum og það hafði skeytt lítið um
þau áður. Á þcssum ámm verður nokkurs
konar heimsvakning i hvalfriðunarmálum.
Uppsprettan vom öflugar hvalfriðunarhreyf-
ingar í Bandaríkjunum og Vestur-Evrópu.
Þessi samtök fengu mikinn hljómgmnn meðal
almennings og veittist létt að sækja peninga í
vasa hans. Raunar höfðuðu þessi samtök sér-
staklega til margra ríkra karla og kvenna í
Bandaríkjunum sem borguðu stórar fúlgur til
hvalfriðunarmanna. Um miðbik áttunda ára-
tugarins var það sympatísk krafa að eitthvað
yrði gert í friðunarmálum því margar hvala-
tegundir vom ofveiddar og jafnvel í útrýming-
arhættu. Því áttu hvalfriðunamrenn fullan
rétt á sér. Þeir komu því til leiðar að Alþjóða
hvalveiðiráðið fór að taka á þessum málum.
En friðunarsamtökin náðu sér á svo mikla
ferð innan ráðsins að ekkert varð við ráðið.
Þau urðu óseðjandi. Friðunarsamtökin
breyttust líka á þann hátt að þau hættu að
vera grasrótarhreyfingar en urðu þess í stað
stofnanir með fólk á launum. Það varð svo
að halda þeim gangandi með því að koma
sífellt með nýjar og nýjar kröfur. í lokin var
ekki lengur um það að ræða að tryggja mætti
eðlilega viðkomu stofnanna með skynsam-
legri nýtingu. Krafan varð alger friðun og
fyrir marga varð hvalafriðun að trúarbrögð-
um.
Ég var formaður Alþjóða hvalveiðiráðsins
frá 1978 til ársins 1981 en hafði verið vara-
formaður samtakanna þijú ár þar á undan.
Á þessum ámm vom miklar sviptingar. Sið-
asti fundurinn, sem ég stýrði sem formaður,
var síðasti fundurinn sem okkur tókst að ná
því í gegn að ekki yrði sett bann á veiðamar.
Á næsta fundi var samþykkt algert hvalveiði-
bann. Þá vék skynsemin fyrir óskynseminni.
Á ámnum 1974-1978 voru ekki aðrar þjóðir
i ráðinu en þær sem áttu eitthvert erindi, þjóð-
ir sem annaðhvort stunduðu hvalveiðar eða
höfðu stundað vísindarannsóknir á hval. Vís-
indanefndin varð á þessum ámm aðalnefndin
innan ráðsins og það var tekið mikið tillit til
tillagna hennar enda má segja að á þessum
ámm og eitthvað lengur hafi verið góð stjóm
á hvalveiðunum. Ég tel að hvalveiðiráðið
hafi á þessum ámm verið i forsæti þeirra al-
þjóðastofnana sem fengust við friðunarmál.
En öfugþróunin hófst 1978, þá byijuðu að
streyma inn í hvalveiðiráðið nýjar þjóðir sem
ekkert erindi áttu þangað enda vom inntöku-
skilyrðin ekki ströng. Það var nóg að senda
bréf og æskja inngöngu til að verða fullgildur
meðlimur. Mikið af þeim þjóðum, sem tóku
sæti í ráðinu eftir 1978, höfðu það eina mark-
mið að koma á algerri friðun hvalastofnanna.
Þetta vom ríki sem höfðu ekkert vísindalegt
til málanna að leggja."
Fólk hættir að hlusta
„Kanadamönnum blöskraði þróunin svo
að þeir sögðu sig úr ráðinu. Ástæðan var fyrst
og fremst sú að Kanadamenn áttu á að skipa
mjög færum visindamönnum en mikið af
þeim vísindamönnum, sem fengu sæti í nefnd-
inni eftir 1978, hafði ekkert til málanna að
leggja. Fundir vísindanefndarinnar urðu af
þessum sökum að meiri og minni skrípaleik.
Við hefðum að mínu viti átt að segja okkur
úr Alþjóða hvalveiðiráðinu um leið og
Kanadamenn. En menn hikuðu við og vildu
ekki segja sig úr ráðinu. Rökin vom fyrst og
fremst þau að mönnum fannst eins og þeir
væm að hlaupast burt frá vandanum. íslend-
ingar töldu að það væri rétt að reyna að halda
áfram á þieirri braut sem mörkuð var á ámn-
um 1974-1978. Menn héldu að það myndi
takast að breyta störfum ráðsins. Ég var þá
orðinn nokkuð viss um að svo væri ekki, til
þess var straumurinn orðinn alltof þungur.
Ég vildi reyna að stefna að stofnun nýs hval-
veiðiráðs og gera þá strangari kröfur um
inngöngu, það er að segja að ríki, sem vildu
fá að vera með, yrðu að minnsta kosti að
geta teflt fram hæfum vísindamönnum.
Hvort einhver von sé til þcss að hvalveiðar
verði leyfðar aftur? Ég held að svarið sé nei-
kvætt. Það þarf þijá fjórðu hluta ráðsins til
að samþykkja þær. Þá er spumingin sú hvort
við getum haldið áfram að stunda vísindaveið-
ar. Andstaðan gegn þeim er hörð. Á sínum
tíma vomm við þvingaðir til að samþykkja
hvalveiðibannið, það vom Bandaríkjamenn
sem fyrst og fremst þvinguðu okkur í því
máli. Vopnið var fiskmarkaðir okkar í Banda-
ríkjunum. Ég held að það vopn verði notað
áfram. Því tel ég litla framtíð búna hvalveiðum
í skjóli vísindanna. Ég held hins vegar að það
þjóni vísindunum að veiða hvali í vísinda-
skyni. Ég er líka sannfærður um að hvala-
stofnamir hér við land þola veiðar. Við
verðum að gera okkur grein fyrir því að það
getur verið vafasamt að láta þá stofna vaxa
hömlulaust á meðan fiskurinn er veiddur, það
er ekki einu sinni víst að það sé hvalastofnun-
um sjálfum til góðs. Þeim gæti verið hætta
búin af ætisskorti. Við verðum að halda
ákveðnu jafnvægi í hafinu umhverfis ísland.
21. TBL VIKAN 35
L