Vikan - 01.10.1994, Blaðsíða 55

AÐ EIGA FLEIRI
EN EINN MAKA
TEXTI: RAKEL ÁRNADÓTTIR
Eingifti eða einkvæni er
sennilega algengasta
hjónabandsformið í
heiminum. í iðnríkjunum er
einkvæni eina löglega hjóna-
bandsstofnunin og felur í
sér, eins og nafnið gefur til
kynna að einungis megi eiga
einn maka í einu. Nú hefur
skilnuðum fjölgað gífurlega á
Vesturlöndum og algengt er
orðið að fólk eignist a.m.k.
tvo maka á lífsleiðinni. Vilja
margir meina að nýtt hjóna-
bandsform sé að líta dags-
ins Ijós í iðnríkjunum og kalla
það línulegt fjölgifti, eða seri-
al monogamy.
Næstalgengasta hjóna-
bandsformið í heiminum eru
fjölkvænishjónabönd þar
sem karlmaður má vera gift-
ur mörgum konum í einu.
Það er hins vegar mjög mis-
jafnt eftir svæðum hve marg-
ar konur má ganga að eiga.
Sem dæmi má nefna að
múslímar mega kvænast allt
að fjórum konum og þá ein-
ungis ef þeir hafa til þess
efnahagslega getu og ber
eiginmanninum skylda til að
gæta efnahagslegs jafnræð-
is milli kvennanna. í öðrum
samfélögum er fjölda eigin-
kvenna engin takmörk sett.
Það er samt sem áður svo
að einungis fá hjónabönd, í
þeim samfélögum þar sem
þau eru leyfð, eru fjölkvæn-
ishjónabönd, því það yrði
auðvitað lýðfræðilegt vanda-
mál; fyrir hvern mann með
tvær konur yrði einn maður
kvennmannslaus. En með
því að hvetja karlmenn til að
kvænast seint og konur til að
giftast ungar gengur þetta
kerfi upp í flestum tilfellum.
Auk þess þarf oftast að
borga brúðarverð fyrir konu í
samfélögum þar sem fjöl-
kvæni tíðkast og það er þvi
dýrt fyrir karlmann að eiga
margar konur og framfæra
börn þeirra. T.d. hafa aðeins
10% múslima ráð á því að
eiga fleiri en eina konu.
Fjölveri er sjaldgæfasta
hjónabandsformið sem
þekkist. Þar getur kona gifst
nokkrum bræðrum eða hún
getur gifst mönnum sem
ekki eru skyldir. Stundum býr
konan með öllum mönnum
sínum eða hún býr með
þeim sem hún giftist síðast.
Fjölveri finnst einkum á
þremum svæðum í heimin-
um. í fyrsta lagi i Tíbet og
Nepal, í öðru lagi Suður-lnd-
landi og Sri Lanka og í þriðja
lagi í Norður-Nígeríu og í
Norður-Kamerún.
í Nepal og Tíbet er sá
háttur hafður á að nokkrir
bræður kvænast einni konu.
Eitt brúðkaup er haldið þar
sem elsti bróðirinn er hinn
eiginlegi brúðgumi en yngri
bræður fylgja með í pakkan-
um. Brúðurin flyst svo til fjöl-
skyldu bræðranna og þjónar
þeim til borðs og sængur í
anda jafnréttis og bræðra-
lags, ef svo má segja. í flest-
um tilfellum teljast allir bræð-
urnir feður þeirra barna sem
fæðast í hjónabandinu nema
meðal Nyinba í Nepal þar
sem einungis elsti bróðirinn
telst faðir barnanna. Ef kona
reynist hins vegar ófrjó er al-
gengt að bræðurnir taki sér
aðra konu, án þess að skilja
við hina, og er það í flestum
tilfellum systir eiginkonunn-
ar.
Á Sri Lanka getur kona
gifst tveimur mönnum og af-
ar sjaldan fleirum. Ólíkt því
sem gerist í Nepal og Tíbet
þá byrjar fjölverið með ein-
gifti. Seinni eiginmaðurinn,
sem oftast er óskyldur hin-
um fyrri, kemur síðar inn í
sambandið. Fyrri eiginmað-
urinn hefur aftur á móti meiri
yfirráð og völd en sá seinni.
Konan og eiginmenn hennar
búa og vinna saman þótt
eiginmennirnir tveir hafi að-
skilinn efnahag. Allir eða
báðir eigimennirnir eru taldir
feður barnanna sem fæðast
í hjónabandinu. Eins og í
Neþal og Tíbet geta hjónin
ákveðið taka aðra konu inn í
hjónabandið, sem er þá oft-
ast systir eiginkonunnar.
Kerfið á Sri Lanka er því í
raun mjög sveigjanlegt því
það getur ýmist verið ein-
kvænis-, fjölkvænis- eða fjöl-
veriskerfi.
Eitt frægasta mannfræði-
lega dæmið um hjónabands-
og fjölskylduform var að
finna hjá Nayum á Indlandi,
eða þar til það leið undir lok
á seinni hluta 18. aldar.
Nayar voru á þeim tíma
móðurættarsamfélag og
hver ætt var tengd við tvær
eða fleiri ættir í nágrenninu.
Þessar ættir unnu saman við
ýmsa helgisiði tengda brúð-
kaupi fyrir stúlkubörn. Á 10-
12 ára fresti gifti hver ætt öll
stúlkubörn á einu bretti til
nágrannaættarinnar. Brúð-
kaupssiðirnir fólust f því að
brúðguminn setti hálsmen úr
gulli um háls brúðarinnar
sem eldri ættingjar höfðu
valið honum til eignar. Hver
brúðhjón voru síðan lokuð
inni í herbergi í þrjá daga og
þrjár nætur. Eftir dvölina í
brúðarskemmunni öðluðust
stúlkurnar stöðu sem gjaf-
vaxta konur og brúðgumarn-
ir höfðu engar frekari skyldur
gagnvart þeim. Þar sem
stúlkurnar voru nú orðnar
fullgildar konur máttu
þær giftast eða stofna
til sambands við
einn eða fleiri karl-
menn að eigin
geðþótta svo
fremi mak-
inn væri
af svipuðum eða hærri stig-
um. Eftir hjónavígslur bjuggu
hjónin aðskilin en eigimenn
máttu heimsækja konur sín-
ar við og við og gefa þeim
gjafir þrisvar á ári á sérstök-
um hátíðisdögum.
í stuttu máli er fjölskyldu-
kerfi Nayja mjög frábrugið
því sem við teljum sjálfgefið.
Hjón búa ekki saman, karlar
og konur eiga marga maka
og hjónin hafa enga efna-
hagslega framfærsluskyldu
hvort gagnvart öðru. Auk
þess er lítil sem engin
áhersla lögð á á líffræðilegt
faðerni barna, enda rekjast
ættir í kvenlegg en ekki karl-
legg. Fyrirkomulag Naya er
með því frjálslegasta sem
þekkst hefur og hafa margir
undrast hvernig slíkt kerfi
gengur upp. Enda er það
svo að hlutirnir hafa breyst
hjá Nayum í dag, m.a. vegna
tilkomu nýrra siða nýlendu-
tímans. En sú saga verður
ekki rakin hér að þessu
sinni. □
9. tbl. 1994 VIKAN 55
HJÓNABÖND