Menntamál - 01.02.1927, Qupperneq 3

MENTAMÁL
51
u m. Menn vita, aö af 3 hljó'öum tungunnar, frumhljóöun-
um a, i, u, eru öll önnur hljóð hennar leidd, og flokkast hin
afleiddu liljóö eftir ætterni viö þessa stafi, eftir ákveönum lög-
um. En nú breytast hin aíleiddu hljóö líka á margvislegan
hátt (hljóöskifti, hljóövarp, klofning úr e), og alt fer þetta
að föstum lögum. Þegar menn hafa lært aö jiekkja þessi lög-
mál, og þeim hefir tekist samkvæmt þeim aö þekkja ævisögu
orðanna, þá verður það allauövelt aö geta dæmt um, hvaö sje
rjett hljóö í nútiöarmáli (lögmálsbundið) og hvaö sje rangt
liljóö (utan viö reglur). Almennur framburöur á miðstigi lýs-
ingarorðsins 1 a n g u r er 1 e i n g r i. Ef svo væri ritað, væri
hljóö stofnsins þar aðskotahljóð eöa utan viö reglur. En sje
oröiö ritaö lengri, verður þaö ljóst, aö breytingin frá stofn-
hljóði frumstigs er lögmálsbundin (i-hljóðvarp a-e). Lögmál
þau, er slxkum breytingum stjórna, þurfa menn að þekkja.
Og svipað er að segja um breytingar og orömyndun. Þar eru
að starfi viss lögmál, sem nauðsyn ber til aö þekkja, því aö
villur í beygingu og myndun orða eru ekki síður algengar
en hljóðvillur. Þessi lögmál getur hver meðalgreindur æsku-
maður lært að þekkja og beita í þarfir stafsetningarinnar, ef
rækt er lögö við kenslu þessa, og' ákveðnar en greiðfærar leiðir
farnar. Ef til vill finst þeirn, er forðast vilja átök, erfitt að
klifa brekkurnar á þessum leiðum. En um þaö tjáir eigi aö
sakast, því að reynslan sýnir, aö aörar leiðir en þessar liggja
ekki aö ítiárkinu, — marki rjettrar stafsetningar.
Hjer skal eigi eytt rúmi til þess aö rekja hin algengu hljóö-
fræöislögmál, sem finnast skaplega skýrð í flestum málfræðis-
bókum. En um hin skal farið nokkrum oröum, þau lögmál,
sem finnast í byggingu orða og við myndun þeirra. Þau hefi
jeg allmikið reynt sem leiðir til rjettrar stafsetningar. Árang-
ur þeirrar reynslu hefir ekki valdið mjer vonbrigðum. Ög þó
hafa reglur skólastafsetningarinnar verið sem haft um fótinn
á hverjum nemanda á þessurn leiðum.
Orö þau, sem einhverja beygingu hafa, eru gerð úr tveimur
meginhlutum: beygingarstofni og beygingarend-