Menntamál - 01.10.1970, Blaðsíða 7

ast og þroskast. Umskiptin voru því enn meiri
hér en annars staðar.
íslenzk list, íslenzkar sjónmenntir, er í senn
gömul og ný, þó að reynt haíi verið að halda
því franr að hún sé varla eldri rúmlega hálfri
öld. Það mun þó sanni næst að myndlist hafi
verið stunduð hér lengur en nokkur önnur grein,
er til lista getur talizt. Hins vegar lrafa forn
en þó síung gildi skolazt til á skilunr fátæktar
og velmegunar, á skiium undirokunar og sjálf-
stæðis. Leiðin frá fábrotnu bændasamfélagi til
nútínra borgarþjóðíélags er löng, en farin lrér á
of skömmum tínra. Hin mikla nrótsögn sjálf-
stæðisbaráttunnar er nr. a. sú, að þá skyldi fornr-
nrennt hraka hér. Margt Ijótt hefur verið unr
Dani sagt á íslandi, þó stuðluðu danskar nrennta-
stofnanir að holium menningaráhrifum á íslandi
í sjónlistargreinum ailt franr til 1940. Kaup-
mannahöfn var eins konar gluggi út á ireinrs-
nrenninguna. Hins vegar varð raunin sú í hita
sjálfstæðisbaráttunnar, að allt danskt varð ijótt,
en íslenzkt fagurt og gott. Enn einrir eftir af
Jressum hugsunarhætti, senr bezt sézt af Jrví, að
nrenn kalia góða reykvíska byggingarlist dansk-
ar fúaspýtur. Af Jreirri Jrversögn að Danir voru
lrvort tveggja í senn menntunarveitendur og
kúgarar svokallaðir, hylltust nrargir til að snúa
baki við lrollunr menningaráhrifum álfunnar, af
Jrví að þau runnu unr lendur Kaupmannahafn-
ar, og hverfa til útnesjabrags og sérvizku.
Stríðsgróðaár og skyndileg rof hefðbundinnar
einangrunar urðu ekki til að bæta lrér um. Að
vísu lrófst almenn nrenningarendurreisn í kjöl-
far þjóðfrelsisbaráttu íslendinga á 19. öld. Vissu-
lega sá hennar stað franran af í mótunarmennt
lrérlendis, en sú endurvakning beindist þó franr-
ar öliu að bókmenntum og tungu þjóðarinnar.
Sízt af öllu vil ég kasta rýrð á hið ágæta starf,
er Jrar var unnið. Fyrir liitt er ekki að synja,
að fullnrikillar einsýni hefur gætt í nrati íslend-
inga á arfi sínum. Því hefur beinlínis verið
lraldið fram, að Jreir lrafi einungis á sviði bók-
nrennta unnið unrtalsverð afrek. Hins vegar vil
ég halda Jrví fram, að við höí’unr skapað verð-
nræti í sjónmenntum senr ástæðulaust er að
Jregja um. Þetta hlýtur lrverjum að verða ljóst
senr lroriir opnum augunr unr veggi Þjóðnrinja-
safnsins, svo ekki sé annað nefnt.
Hinir nriklu skálar og veizlustofur nriðalda
Jrættu áreiðanlega ekki síður nrerk nrenningar-
afrek en bókmenntir þeirra tínra, stæðu þær enn,
ég tala nú ekki unr dómkirkjurnar í Skállrolti
og á Hólunr. Sú staðreynd ein, að þær voru
stærstu timburhús á Norðurlöndunr, segir sína
sögu.
Tréskurðarverk, handritalýsingar, málmsmíð,
listvefnaður hvers konar, bera nryndlistargáfunr
íslendinga fagurt vitni.
Mér er til efs, að íslenzkir húsameistarar, nrót-
og prentlistarnrenn, silfur- og gullsnriðir, vefarar
fyrri tínra, hafi verið eftirbátar þeirra er skráðu
sögu á bókfell, aðeins hefur varðveitzt nreira af
verkum Jreirra síðar nefndu, og Jreinr nreir á
loft lraldið.
Mér er einnig nær að halda, að íslendingar
hefðu aldrei skapað lrin nriklu bóknrenntaverk
miðalda, nenra af Jrvi Jreir unnu önnur hliðstæð
í mótunarmennt. Jafnvel á nresta niðurlægingar-
skeiði Jrjóðarsögunnar sjáum við listgáfur jrjóðar-
innar birtast í skreyti askloks, rúrnfjalar eða
rekkjurelils.
Ég fæ ekki séð, að verk Jressi séu ómerkari
arfleifð en rímur og sálmakveðskapur. Hvers
vegna slíkt ósamræmi í varðveizlu orðs og forrns?
Hirrni nriklu nrenningarendurreisn, senr lrófst
á Sveinbirni Egilssyni, Fjölnismönnum og Jóni
Sigurðssyni, er ekki lokið fyrr en íslendingar
taka til gagngers endurmats sjónlistararf sitrn.
Áhuginn á myndlistunr vaknar ekki að ráði
meðal íslendinga fyrr err þeir sjá og skilja, að
einnig Jreir eiga sér trrerka myndlistarlrefð, að
húrr er Jreinr sarngróin, að snið og litblær lrlutar
skiptir eitrs nriklu nráli og vandað nrálfar og
vel kveðin vísa, að jrjóð senr afrækir skyldur
sínar við sjónmenntir getur ekki tuiizt full-
siðuð.
Nauðsynlegt er að kurrna góð skil á trrenn-
ingararfi sínunr, etr á honutn einutrr lifum við
ekki. Nýr tínri krefst nýrra viðhorfa, nýrrar lífs-
sýrrar í listum sem öðrunr greinunr. Nauðsyrr
ber til að gera sér grein fyrir Jreim, ekki síður
etr arfi fortíðar. Mjólkurrlát, fatnaður, lrús,
MENNTAMÁL
153