Heima er bezt - 01.03.1954, Side 3

Nr. 3
Heima er bezt
67
Úr endurminningum Magnúsar læknis Hjaltasonar
íslenzkað af Kristmundi Bjarnasyni
Inngangur.
Höfundur þessara þátta,
Magnús Hjaltason, læknir, er
fæddur að Gilsstöðum í Stein-
grímsfirði 5. apríl 1874. Foreldr-
ar hans voru Hjalti Hjaltason
bóndi þar (fæddur 1827; dáinn
8. janúar 1893) og seinni kona
hans Margrét (fædd um 1834,
dáin 5. apríl 1932) Helgadóttir,
bónda að Ballará Helgasonar.
Næstsíðasti áratugur 19. ald-
arinnar varð þjóðinni þungur í
skauti, harðindi mikil og hvers
kyns óáran, er þó ekki hægt að
segja, að hér væri um óslitinn
harðindakafla að ræða. íbúar
Strandasýslu og ísafjarðarsýslu
munu hafa átt við mesta erfið-
leika að etja, enda ekki trútt
um, að þar hafi fólk látizt af
afleiðingum langvarandi skorts.
Dr. Magnús minnist þessara
erfiðleika í endurminningum
sínum, sem þessir þættir eru
teknir úr. Hann segir svo á ein-
um stað:
„Ég vissi lítið um hamfarir
náttúruaflanna, því að ég var
löngum látinn kúra inni. Bær-
inn okkar (mig kól á fingrum
innan dyra þann vetur) var,
þótt kaldur væri, vel undir þetta
kuldaumsátur búinn, þar voru
þó engin hitunartæki og ekki
um elda að ræða nema þar, sem
matreitt var. Vatnsból var yfir-
byggt og tengt bæjarhúsum og
eins var um fjós. ...“ Foreldrar
dr. Magnúsar voru vel bjarg-
álna, „en sumir urðu að leita á
náðir sveitarinnar um hjálp,“
heldur dr. Magnús áfram, „og
sveitarstjórnin gerði það, sem
hún gat. Sumum fátæklingum
var komið fyrir hjá gildari
bændum, öðrum send hjálp í
kotin. Foreldrar mínir tóku að
sér gifta konu og barn hennar.
Mágur minn tók eiginmann
hennar og annað barn þeirra
hjóna á heimili sitt. Allt þjáð-
ist þetta fólk af næringarskorti
og skyrbjúg, en hjarnaði við, er
það fékk nýmjólk og kornmeti.“
Hann heldur áfram, lýsir fell-
inum, örbirgðinni og vonleysinu,
sem greip fólkið. Af sjötíu lömb-
um þeirra Gilsstaðahjóna lifðu
aðeins fimm. Það var ekki aðal-
lega fóðurskorturinn, sem olli
þessu, heldur og sjúkdómar.
Um þessar mundir fer fólkið
fyrir alvöru að flykkjast vestur
um haf. Fyrir 1888 hafði all-
margt úr sveitinni flutzt vestur,
þar á meðal tvær systur Hjalta
bónda á Gilsstöðum. Þetta fólk
lét vel af sér og hvatti ættingja
og vini til að koma vestur.
Loks kom þar, að Gilsstaða-
---------------------------
íslenzku vesturfararnir áttu ekki
œtíð sjö dagana sœla á frumbýl-
ingsárunum í Vesturheimi. — Hér
birtist fyrri hluti af endurminn-
ingum eins af vesturförunum.
Lýsir hann œskuárunum meðal
enskumœlandi manna vestra.
Framhaldið kemur i nœsta hefti.
hjón stóðust ekki mátið lengur,
því að þeim var ríkt í hug, að
geta búið börnum sínum lífvæn-
lega framtð, en horfur óglæsi-
legar hér heima fyrir. Þau
seldu því búslóð sína alla árið
1888 og fluttust vestur um haf,
en þá fluttust 25 manns úr sveit
þeirra vestur, en af þeirri tölu
voru 13 manns f j ölskyldulið
Gilsstaðaheimilis. — Ferðin var
hafin frá ísafirði með eimskip-
inu Copeland frá Aberdeen, og
var það fullskipað útflytjend-
um.
Á þessum árum gerðist mörg
harmsagan á leiðinni vestur, og
oft tók ekki betra við, er vestur
kom. Fjögur börn létust á skip-
inu í þessari för, enda þrengsli
slík, að fremur mátti ætla, að
um gripaflutninga væri að ræða
en manna. — Tveir innflytjend-
urnir voru fluttir dauðvona upp
í innflytj endaskýlið í Winnipeg,
er skipið kom þar til hafnar.
Skömmu síðar hjó dauðinn enn
skarð í þenna hóp, eins og síðar
mun á minnzt.
Framan af árum vann hann
(Magnús) alla erfiðisvinnu, sem
völ var á og átti ekki jafnan sjö
daga sæla“, segir í Sögu íslend-
inga í Vesturheimi. Þó tókst
Magnúsi lækni að brjóta sér
braut til æðri mennta, og út-
skrifaðist hann í læknisfræði frá
Manitobaháskóla árið 1909.
Hann hefur hvarvetna getið sér
hið bezta orð. í Sögu íslendinga
í Vesturheimi segir og svo um
hann meðal annars: „Dr.
Hjaltason er alleinkennilegur
maður og frumlegur, bindur ekki
bagga sína sömu hnútum og
samferðamennirnir; lætur hann
kylfu ráða kasti með það, hvort
hann fær lof eða last. Hann er
þrekmaður mikill, og hefur það
oft komið honum að góðu haldi.
Hann er lækna snjallastur að
sjá út sjúkdóma og hefur mörg-
um hjálpað, sem aðrir voru
gengnir frá. Hefur eldra fólkið
tröllatrú á honum. — Kona hans
er Þórunn Jónsdóttir Þorkels-
sonar frá Lundar, trygglynd
kona og hógvær"! — Þau hjón
eiga fimm myndarleg og mann-
vænleg börn.
Þá er skylt að gera lítilsháttar
grein fyrir þáttum þessum.
Magnús læknir fór nú fyrir
skemmstu að rifja upp ýmislegt,
sem á daga hans hafði drifið og
rita það niður, meir til gamans
sér en að hann hugsaði til út-
gáfu á því. Var hann svo góður
að senda mér til umráða og eign-
ar handrit sitt, sem hann hefur
ritað á ensku og ber nafnið
Stories frorn the Prairie, og úr
því safni eru þættir þessir teknir.
Þess verður þó að geta, að þýðing
mín er lausleg og stytt og bókar-
upphaf ekki þýtt, enda er þar
margt fremur ætlað enskum
lesendum en íslenzkum. Magn-
ús segist hafa valið þann kost-
inn að rita á ensku, af því að
hann sé óvanur að rita á ís-
lenzka tungu, en hitt er svo auð-
vitað, að hann kann málið vel og