Heima er bezt - 01.06.1954, Page 2

162
Heima er bezt
Nr. 6
woSxss(t
HEIMA ER BEZT . Heimilisblað með myndum . Kemur út mánaðar- legra . Áskriftagjald kr. 67.00 . Útgefandi: Bókaútgáfan Norðri . Ábyrgrðarmaður: Albert J. Finnbogason . Ritstjóri: Jón Björnsson . Heimilisfang blaðsins: Pósthólf 101 Reykjavík . Prentsm. Edda h.f. V . J
Efnisyfirlit
Bls. 163 Minningar úr Ólafsdalsskóla, eftir Matthías Helgason.
— 167 Hús skáldsins, eftir Kristmund Bjarnason.
— 171 Gömul harmsaga, eftir Guðmund G. Hagalín.
— 177 Jónas í Gjánum, kvæði eftir Gísla Olafsson.
— 178 Fyrsti ísl. kvenlæknirinn, eftir Kristmund Bjarnason.
— 183 Rímnaþáttur, eftir Sveinbjörn Benteinsson.
— 185 Fjallabúar, framhaldssaga, eftir Kristian Kristiansen. Smælki o. fl.
Ullarþv ottur
(Forsíðumyndin).
Eitt af mörgum bústörfum, sem breyttir búskap-
arhættir og aukin tækni hafa létt af sveitafólkinu
á seinni árum, er ullarþvotturinn, eða svo er nú
orðið í flestum sveitum. Samvinnufélögin hafa
komið á fót fullkominni ullarþvottastöð í sambandi
við ullarverksmiðjur sínar og taka við ullinni
óþveginni af bændum. Áreiðanlega mun þó ullar-
þvottur ekki lagður niður á hverjum einasta bæ á
landinu, því að eitthvað mun að minnsta kosti
þvegið heima til heimilisnotkunar og jafnvel öll ull-
in á einstaka stað. En þó er víst, að ullarþvottur
með gamla laginu er senn úr sögunni og vitneskjan
um hann aðeins til í minningum og skráðum heim-
ildum.
Á forsíðu ritsins birtist nú mynd af aldraðri konu,
sem stendur við ullarpottinn. Hún hefur fært þvæl-
una upp í meisinn yfir pottinum. Potturinn stend-
ur í skýli, en það mun óvenjulegt, oftast voru hlóðin
höfð undir beru lofti við lækinn.
í íslenzkum þjóðháttum segir Jónas Jónasson frá
Hrafnagili á þessa leið um ullarþvottinn: ,,Ullin var
venjulega þvegin eftir rúninguna úr gamalli keytu
og vatni á eftir og þurrkuð s'ðan. Þvælið var skolað
í rimlalár eða viðjakörfu undir lækjarbunu. Þvæli-
potturinn stóð á hlóðum við lækinn, var hrært í
honum með priki. Þvælinu var kastað á hurð eða
fleka (eða meis yfir pottinum), sem lá yfir lækinn
ofan við bununa. Þar tók sá við, er skolaði í lárn-
um, færði svo ullina fullskolaða upp á annan fleka
neðan við lárinn, og var hún borin þaðan til þerri-
vallar.“ Þessi lýsing mun fyrst og fremst eiga við
Norðurland.
En í bókinni Þjóðhættir og ævisögur er greinagóð
lýsing á ullarþvotti á Suðurlandi á síðustu öld eftir
fræðaþulinn alkunna, Finn Jónsson á Kjörseyri, og
farast honum orð á þessa leið:
„Nokkru áður en ullarþvottur hófst var safnað
þvagi í kagga eða annað ílát, sem kallað var hland-
stampur. Nýtt hland var talið ónýtt til þvotta. Hlóð
voru gerð við vatnsbólið, þar sem átti að þvo. Á
þau var settur stór pottur, og hann helltur milli
hálfs og fulls af þvagi. Það var hitað, svo að það
yrði snarpheitt, en syði ekki. Síðan var ullarvisk
eða þvæla látin í pottinn og ýtt niður í löginn með
trépriki. Yfir pottinn var látinn rimlameis, og sneri
botninn frá þvottakonunni. Ullin var látin liggja
stund (2—3 mínútur) í pottinum, og hrærði þvotta-
konan hægt í honum á meðan og hreyfði ullina tii.
Síðan lyfti hún þvælunni með prikinu upp í meis-
inn, svo að úr henni sigi. Þá lét hún aðra visk í
pottinn, og er hún hafði verið þar álíka lengi og
hin fyrri, tekur þvottakonan fyrri viskina úr meisn-
um og lætur hana upp á meisinn, en heitu þvæluna
í hann. Þannig gengur það koll af kolli. Ef tvær
konur voru við þvottinn, tók sú, er þvoði í vatninu,
ullina af meisnum til þvottar, en ef ein þvoði, þurfti
hún að vera til skiptis við pottinn eða vatnsbólið,
og var það mjög tafsamt.
Umbúnaður við vatnsbólið var líkur og enn tíðk-
ast. Ef um var að ræða læk með hreinum grjót-
botni, var sett í hann hrís eða smáriðið net fyrir
neðan þvottastaðinn til þess að varna því, að lagð-
ar flytu langt burt. Þvegið var í kláf eða körfu.
Þess var gætt að taka ekki ullina upp úr vatninu
fyrr en engin óhreinindi sáust í því. Þvegna ullin
var látin í smádrílur á hreinan stað og venjulega
ekki breidd til þerris fyrr en daginn eftir að hún
var þvegin.“
Myndin hér að neðan sýnir fé safnast að hús-
dyrum sínum snemma vors áður en sauðburður
hefst og fé er sleppt. (Ljósm.: Þorst. Jósepsson).