Heima er bezt - 01.01.1956, Síða 7

F lutt vi& kynningu stúdenta á verkum Daví&s Stefánssonar í
Háskólanum 27. nóvember 1955 af
Brodda Jóhannessyni
SKÁLD í NÁÐ
Kletturinn er mín konungshöll.
Kirkja mín tindur, þakinn mjöll,
helguð heilögum anda.
Þar vex og hækkar mín hugsun öll,
unz himnarnir opnir standa.
Íll ver má mæla svo, og segja þó satt? Skáldið
| má gera það, því að skáld getur ekki mælt
JL um hug sér. Ef skáld bregður á það lag,
hættir það að vera skáld og má ekki dyljast. Af því
að skáld mega ekki segja ósatt, er gott að vera skálda-
þjóð og eiga tungu skálda að móðurmáli. Því er það
einnig sæmd þjóðar að elska skáld sín og virða. Svo
mikinn teljum við hlut skálda að sögu, tungu og
menningu íslendinga, að hann einn endist til að
helga og réttlæta tilvist okkar og líf, og þó á sama
veg og líf og menning íslenzks fólks helgar líf skálda.
Hverri þjóð, sem ætlar skáldum sínum slíkan sess,
er hollt að gera skil öðru hverju, hvað skáld er, hver
er hlutur þess, hvað því er léð á annan veg en öðrum
mönnum. í dag komum við saman á þjóðskálds fund
og erum háskólastúdentum þakklát fyrir að gefa
okkur kost að njóta risnu skáldsins. En við þekkj-
umst ekki allra manna boð, og skylt er að vita það
hverju sinni, hvern við sækjum heim og hverra er-
inda við komum. Mun ég nú með örfáum orðum
og dæmum gera grein fyrir því, hversu skáld í náð
horfir við list sinni og neytir listar sinnar, en Davíð
Stefánsson frá Fagraskógi er skáld í náð.
Þótt við þekkjum neikvæða hugtakið ómennska,
er okkur miður tamt jákvæða hugtakið mennska, en
með hugtakinu mennska kýs ég að ná til alls, er eflir
og auðkennir hátt og kennd þess að vera maður.
— Mennskan birtist með ýmsum hætti, en æðsta
mennska öðlast hvergi auðskoðaðri tjáningu en í
listum. Ef við óskum að kynnast æðstu mennsku,
stefnu hennar og horfi, er vandaminnst að leita þar
sem listin er. Af sögulegum rökum er orðlistin ná-
komnust íslendingum.
Við minnumst fyrst þriggja mikilvægra hugtaka,
skynjunar, tiljinningar og tjáningar listaskálds, en
skynjun, tilfinning og tjáning þess er eining eða þrí-
eining í uppruna sínum.
Engir tveir menn skynja sama hlut með sama
hætti. Á ólíkum aldursskeiðum skynjar sami maður
sömu hluti með ólikum hætti. Skynjun venjulegra
manna auðkennist af stirðnun fábreytni og hvers-
dagsleika, skynjun æsku, einkum bernsku og ung-
lingsára, er skapandi, gæðandi lífi, frumleg og hlað-
in reynslu og viðhorfum genginna feðra og mæðra
í þúsund liði. Skynjun skálds er skapandi og gæð-
andi lífi, skynjun þess er göfguð síkvikri æsku.
Við gerum mun á tvenns konar tjáningu, frum-
tjáningu og lærðri tjáningu. Þegar við erum í návist
annars manns, skynjum við innri hræringar hans
með beinum hætti af frumtjáningu hans, svo sem
hjartslætti hans, þyt, hrynjandi og hita í andardrætti
hans, brosi hans, ilmi hans, hlátri hans eða andvörp-
um hans. En þetta allt, sem ég nefndi, er frum-
tjáning. Hún er manninum gefin að erfð og vexti
með sama hætti og líffæri hans, og við nemum hana
og skynjum prelogiskt, hún miðlar okkur vitneskju
og áhrifum, áður en við höfum gert okkur þess
grein, hvemig við öðlumst þau. Bros eða handtak
vekur samúð, áður'en við vitum, hvað veldur. Frum-
tjáningin rennur af svo fornri rót, að hún er skilyrði
fyrir lífi orðvana dýra.
I frumtjáningu sinni geta allir verið jafngóð skáld
fyrir guði, ef tilfinning þeirra dugir til; en þeir eru
það ekki fyrir mönnum nema þeim einum, er num-
ið getur frumtjáningu þeirra á hverju andartaki.
Frumtjáningin nakin öðlast ekkert snið og binzt
engum hætti né efni, svo að hún megi geymast og
miðlast öðrum á fjarlægum stöðum og tímum.
Gamalt dæmi getur skýrt þetta:
Biskup nokkur var einhverju sinni á yfirreið, og
var leidd fyrir hann gömul kona, sem kunni enga
bæn, en baðst fyrir með því að segja: „Ó, ó, ó.“ En
biskup sagði: „Haldið áfram að biðja svo, góða kona,
því að yðar bænir eru betri bænum vorum.“ Þetta
gat biskup sagt, því að hann heyrði bænina, en við
erum litlu nær um innileik hennar, dýpt og lofgjörð,
því að bæn þessi var frumtjáningin nakin og hvarf
Heima er bezt 5