Heima er bezt - 01.01.1960, Qupperneq 12

JOH. ASGEIRSSON:
Gísli í Pálsseli
Frásögn sú er hér fer á eftir er ein af þeim, sem
gefur nútímamönnum nokkra hugmynd um
kjör þau, sem fátækar einstæðingsstúlkur áttu
við að búa, er varð það á að eiga börn í lausaleik
eða í meinum, eins og það var orðað. Og einnig hvernig
þjóðfélagið bjó að þeim bömum, sem komu í heiminn,
undir slíkum kringumstæðum, óvelkomin og illa séð,
bæði af hinu verslega og geistlega valdi. —
Árið 1874 er á Saurum í Laxárdal í Dölum hjá Jó-
hanni Vigfússyni, bónda, vinnukona að nafni Guðbjörg
Gísladóttir, ættuð að norðan, dóttir Gísla Jónssonar og
Sigríðar Jónsdóttur, sem þá bjuggu á Brunngili í Bitru.
Árið eftir, 3. júní 1875, elur Guðbjörg sveinbarn, og
er það látið heita Gísli, talinn sonur Jóhanns Vigfús-
sonar á Saurum.
Ekki mun sálusorgari Laxdælinga hafa talið hollt að
Gisli i Pálsseli.
hafa Guðbjörgu til lengdar á Saurum, þegar svona var
komið. Hún varð því tafarlaust að hrekjast burt úr
hreppnum með barnið. Sjálf réðist hún að Harrastöð-
um í Miðdölum, en drengnum gat hún komið fyrir á
Skallhóli hjá Nikulási, föður Jóns, er lengi bjó á
Kringlu í sömu sveit. Að ári liðnu varð hún svo að taka
hann aftur til sín að Harrastöðum. Og eftir eins ár veru
þar fór hún svo aftur að Saurum með barnið. En ekki
mun henni hafa verið þar lengi til setu boðið, því hin
verslegu völd hreppsins hafa víst ekki talið heppilegt
að hún stæði þar við að ráði. Og varð hún þá eftir
eins árs vist að fara enn frá Saurum með Gísla son sinn
vestur að Fremri-Brekku í Saurbæ. Þar voru þau í eitt
ár. — Þaðan fór þá Guðbjörg að Lambastöðum í Laxár-
dal, sem ráðskona til Jósefs Jónssonar, og eru þau þar
einnig í eitt ár. Og að því liðnu fara þau enn að Saur-
um.
Snemma fór Gísli að vinna fyrir sér og sitja hjá á
sumrum. Hann mun hafa verið á áttunda ári er hann
sat fyrst hjá á Saurum með Jóhanni bróður sínum. Sum-
arið eftir fer hann að Hrappsstöðum sem smali til
Sturlaugs bónda.
Næsta sumar er hann á Fjósum. Þar bjó þá Einar,
faðir Einars Einarssonar, er bjó í mörg ár á Leysingja-
stöðum í Hvammssveit. Þar er hann eitt sumar. Þá fer
hann að Goddastöðum, en þar bjó þá Jón Bjarnason,
afi Björns H. Jónssonar, skólastjóra á ísafirði, og
Magnúsar Jónssonar, sem nú á heima í Mávahlíð við
Hagamel í Reykjavík. Og er hann einnig þar eitt sum-
ar, og fer aftur að Fjósum. Og svo sumarið eftir að
Ljárskógum til Guðmundar Guðmundssonar, föður
Jóns ljósmyndara og refaskyttu, er bjó í Ljárskógum
eftir föður sinn um margra ára skeið.
Árið sem Gísli fermist ræðst hann til Kristjáns Tóm-
assonar, hreppstjóra á Þorbergsstöðum, og er þar smali
um þriggja ára tímabil. — Á þeim árum var selstöð frá
Þorbergsstöðum fram í Skógsmúla og setið hjá þar
lengst fram í fjalli. Smalar og selkonur héldu því til í
Skógsmúla yfir sumarið, að mestu. Kvíaær voru þar
venjulega 180—200 ár hvert.
Ekki losnaði Gísli við fjárgæzlu á réttum, eins og
síðar varð siður, heldur varð hann að fylgja því myrkr-
anna á milli, ásamt öðrum manni, allt haustið og fram
á vetur er snjóa lagði. Þá var féð um fimm hundruð og
stundum á sjötta hundraðið, er flest var.
Á þessum smalaárum varð Gísli að vakna kl. 5 og 6
á hverjum morgni.
Símon Dalaskáld kom eitt sinn sem oftar að Þorbergs-
8 Heima er bezt