Heima er bezt - 01.04.1973, Blaðsíða 2

SPARNAÐUR
Það er næstum með hálfum huga, að ég set þetta orð á
pappírinn, og með enn meiri ugg, að ég tek að ræða
það. Svo langt virðist Iiðið síðan þjóð vor leit á sparnað
sem dyggð eða eitthvað eftirsóknarvert og eðlilegt fé-
lagslegt fyrirbæri, að vér, sem látum oss það um munn
fara, erum taldir vera steinrunnin tröll í þjóðfélagi
framvindu og nýtízku. En ég hætti samt á það.
Um undanfarna áratugi hefir þjóðlíf vort auðkennst
öðru fremur af eyðslu og verðbólgu. Allir fárast yfir
verðbólgunni, en engir fordæma eyðsluna, þeir gleyma
því, að hún er eldsneyti verðbólgunnar, en líta miklu
fremur á hana sem einskonar sjálfsvörn gegn verð-
bólguskriðunni.
Þegar vér tókum að rétta úr kútnum í byrjun þessarar
aldar, vorum vér fátæk þjóð, sem vér reyndar erum
enn. Flest var hér óunnið þeirra sjálfsögðu hluta, sem
þjóðirnar umhverfis oss höfðu lcngi búið við. Hér voru
engir vegir, engar hafnir, nema af náttúrunnar hendi,
húsakynni léleg, atvinnutæki ófullkomin, engin hafskip,
verkfæri með miðaldasniði, að ekki sé talað um rafmagn
eða síma. Og það versta var, að ekkert fjármagn var til
að afla þessara nauðsynja. Það var því eðlilegt, að vakn-
andi þjóð legði hart að sér og leitaðist við að spara fé,
til þess að skapa undirstöðu þess, að lífvænt væri í land-
inu á vísu menningarþjóðar. Þá var það talin bæði
dyggð og nauðsyn að spara fé og leggja í sjóði. Fátt
var dæmt harðar, en ef ráðamenn þjóðarinnar fóru gá-
lauslega með fjármuni landsins, sem ekki var þá orðið
ríki. Hvað mundi sú kynslóð segja um ráðslag valda-
manna nútímans?
Heimsstyrjöldin fyrri rauf fyrsta skarðið í þennan
sparnaðarmúr eða öllu heldur þann hugsunarhátt, sem
hann var vaxinn af. Þá fengu menn í fyrsta sinni pen-
inga milli handa, og um leið og þeir urðu auðfengnari
hvarf gætnin í meðferð þeirra. En sú dýrð stóð ekki
lengi, en hinn breytti hugsunarháttur varð langlífari.
Kreppan milli styrjaldaráranna skall yfir, og menn
fundu enn sárar til skortsins, vegna þess, að þeir höfðu
sem snöggvast kynnst ofurlítilli lænu úr peningaflóðinu.
Heimsstyrjöldin síðari gerði oss ríka á pappírnum að
minnsta kosti. Síðan hófst verðbólgan, eyðslan og
kröfugerðin, en allt, sem hét sparnaður og sjálfsafneit-
un var fordæmt sem firra og úreltar kreddur. Boðorðið
og lífsstefnan var og er enn, ef til vill meira en nokkru
sinni fyrr: Et og drekk sála mín og ver glöð.
Aldrei hefir þó dansinn um hinn ímyndaða gullkálf
verið stiginn af meiri ákefð en nú, og hníga þar mörg
rök að. Verðfall peninga er næstum því æfintýralegt.
Menn tala nú um milljónir með minni virðingu en þús-
undir áður fyrr. Upphæðirnar, sem velta meðal þjóð-
arinnar, eru ótrúlega háar í krónutali. Og þeir, sem
hafa þessi krónukrýli milli handanna, flýta sér að eyða
þeim í eitthvað, þarft eða óþarft, áður en þau skreppa
enn meira saman. Það sem kostaði þúsund krónur í gær,
kostar ef til vill 1500 krónur á morgun eða hinn dag-
inn. Skuldirnar lækka raunverulega á sama hátt og
krónan rýrnar, en inneign þeirra, sem svo voru
gamaldags að leggja peninga í sjóð, eyðist eins og dögg
fyrir sólu. Slíkt kemur einkum hart niður á gamla
fólkinu, sem enn man það hugarfar, að skynsamlegt
væri að spara. Nú er oss raunar kennt að eyðslan sé
nauðsyn, veltan verði að haldast. Þótt menn formæli
verðbólgunni, er líf og hagur alltof margra undir því
kominn að hún haldizt, og meðan svo er, að stór hópur
manna beinlínis lifir á henni, er ekki von til að spyrnt
verði við fótum af nokkru afli. Verðbólgan heldur
áfram eins og skriðan, unz allt steypist fram af ein-
hverju hengiflugi, og vér sitjum eftir með sárt ennið
og minninguna um ævintýri eyðslunnar og óhófsins.
En mitt í þessum hrunadansi fengum vér skyndilega
harða áminningu, harðari en nokkur hefði vænzt. Jarð-
eldur blossaði upp í Vestmannaeyjum, og enn fáum vér
lítt séð fyrir endann á þeim ósköpum og afleiðingum
þeirra. Eitt er víst, að efnatjónið er stórkostlegt, og
sársauki þeirra, sem eldurinn hefir hrakið frá heimil-
um sínum, meiri en tölur fá talið.
Ekki verður þó annað sagt, en þjóðin brvgðist
mannlega við um aðstoð. Auk persónulegra framlaga,
hét ríkið þegar í stað tveimur milljörðum króna, sem
vér öll greiðum í sérstökum skatti. Ég veit að þung
skattabyrði veldur hverjum skattþegni erfiðleikum, en
jafnviss er ég þess, að þessi aukaskattur til Viðlagasjóðs
Vestmannaeyja verður glevmdur fyrr en varir. Og
raunverulega höfum vér sparað þessa upphæð til að
bjarga á hættustund. Óvíst er með öllu, hvort leggja þarf
meira franí til Viðlagasjóðs á næstu árum, en ekki er það
ósennilegt, en hversu sem um það fer, tekur það enda,
þessum aukaskatti verður létt af þjóðinni.
En hvernig væri, ef vér létum þetta áfall, og hversu
við því var brugðizt, verða upphaf að framhaldssparn-
110 Heima er bezt