Heima er bezt - 01.04.1973, Blaðsíða 22

Samvinnuhreyfingin
og byggðaþróunin
Þeirri sögulegu blindu bregður oft
fyrir, að sjálfstæðisbarátta þjóðarinn-
ar hafi fyrst og fremst verið stjórnar-
skrárbarátta, sem háð hafi verið af
alþingismönnum við dönsk stjórn-
völd. Ekki þarf mikla sögulega yfir-
sýn til að komast að raun um, að bar-
áttan fyrir sjálfstæði þjóðarinnar var
jöfnum höndum háð á vettvangi at-
vinnulífsins og stjórnmálanna. Hin
almenna framþróun varð að fylgja
hinni pólitísku baráttu, svo að þjóðin
yrði þess umkomin að skapa sjálf-
stætt þjóðríki af eigin rammleik.
Engum manni var þetta ljósara en
Jóni Sigurðssyni forseta. .Með skrif-
um sínum hvatti hann landsmenn til
átaka um bætta atvinnuhætti og úr-
bætur í verzlun.
í bók sinni íslenzk samvinnufélög
100 ára, færir Arnór Sigurjónsson
rithöfundur rök að því, að fyrstu
verzlunarfélögin hafi verið stofnuð
fyrir áhrif og vegna áskorana Jóns
Sigurðssonar forseta. Arnór bendir
á, að í Nýjum Félagsritum 1847 hafi
verið sagt svo frá um tildrögin að
stofnun fyrstu verzlunarfélaganna:
„Asigkomulag verzlunarinnar á
Húsavík og í Eyjafirði vakti og batt
samtök verzlunarfélaganna í Háls- og
Ljósavatnshreppum í Suður-Þing-
eyjarsýslu 1844.“
Arnór Sigurjónsson rekur það í
þessari bók sinni, að verzlunarfélög-
in í Háls- og Ljósavatnshreppum
hafi verið stofnuð einum mánuði
áður en vefararnir í Rochdale stofn-
uðu kaypfélag sitt. Þróun þessara
verzlunarsamtaka er því hafin áður
en fyrsta kaupfélagið hóf göngu sína.
Á stofnfundi Búnaðarfélags fyrir
suðurhluta Þingeyjarsýslu, sem hald-
inn var að undirlagi séra Jóns Krist-
jánssonar alþingismanns í Yztafelli,
4. og 5. apríl 1854, á Einarsstöðum,
var gerð mjög athyglisverð sam-
þykkt um verzlunarmál. Samkvæmt
áformuðu skipulagi skyldi héraðs-
búnaðarfélagið skiptast í hreppa-
deildir. En hver hreppadeild skyldi
skiptast í þrjú félög. — Skyldi eitt
þeirra annast búnaðarmál almennt,
annað skyldi sérstaklega hafa umsjón
með ásetningi bænda, og vera fóður-
birgðafélag. En hið þriðja skyldi
vera verzlunarfélag.
í verzlunarsamþykkt stofnfundar
Búnaðarfélags Suður-Þingeyjarsýslu
var byggt á hreppaskipulaginu. —
Skyldi vera eitt verzlunarfélag í
hverjum hreppi, eða fleiri ef henta
þykir. Til þessa fyrirkomulags má
rekja núverandi deildarskiptingu
kaupfélaganna. í öðrum lið verzl-
unartillagana fundarins er lagt til, að
hreppaverzlunarfélög skuh vera í
eins nánu sambandi sín á milli, sem
kringumstæður leyfa. Hér er að finna
grundvöll að uppbyggingu héraða-
kaupfélaganna, sem er það skipulags-
form, sem enn er fylgt. í þriðja hð
var svo ákveðið, að umboðsmenn
félaganna skuli semja áætlun um
vörumagn hvers félags og leita fyrir
sér, í sameiningu, hvar beztu kaupa
er að vænta. Mætti til hægðarauka
velja til þessara framkvæmda þá um-
boðsmenn, sem næstir eru verzlunar-
stöðum. Hér er að leita upphafs
að kaupfélagsstarfsemi.
Ennfremvu: er lagt til, að hvert
„hreppsfélag“ hafi sameiginlega á-
byrgð á skuldum félagsmanna.
Til þessa fundar er því að leita
upphafs samábyrgðar kaupfélags-
deildanna, sem helzt allt til ársins
1937. Samábyrgðin átti djúpar rætur
í félagsmálakerfi hreppaskipulagsins,
og því eðlilegt að sameiginleg fram-
færsluskylda, sem var hinn félagslegi
grundvöllur, hreppanna, næði einnig
til hinna nýju verzlunarfélaga.
Eins og að framansögðu er Ijóst,
má rekja til Einarsstaðafundarins
mörg þau meginatriði, sem enn ein-
Grein þessi er upphaflega ræða, sem Áskell Einarsson framkvæmda-
stjóri Fjórðungssambands Norðlendinga flutti fyrir viðskiptafræði-
nema Háskólans, sem fyrir skömmu komu í heimsókn til Akureyrur
til að kynnast samvinnustarfi og samvintiuhreyfingunni. Myndir eru
flestar mínar svo og myndtextar. Ritstjóri.
130 Hetma er bezt