Heima er bezt - 01.04.1973, Blaðsíða 23

Frá Húsavík. Gagnkvæmur skilningur á beggja hag hefur lengi ríkt milli
þingeysku sveitanna og Húsavíkur. Fiskiðjuverið á þessum stað er gott
dæmi um velheppnað samstarf samvinnuhreyfingar, bæjarfélags og einstakl-
inga í atvinnu og framleiðslumálum.
kenna kaupfélagsskapinn. Ljóst er,
að verzlunarfélögin áttu að vera lið-
ur í atvinnulegri vakningu sveitanna
við hlið búnaðarfélaganna. Þessi sam-
ofnu tengsl taka af öll tvímæli um
það, að verzlunarfélögin voru
byggðahreyfing.
Búnaðarfélögin og verzlunarfélög-
in eru fyrstu skipulegu samtökin í
landinu, sem beinlínis stuðla að
byggðaþróun. Segja má því, að hlut-
verk þeirra sé í fullu gildi enn í dag,
— og máske aldrei þýðingarmeira en
nú.
Sé nánar vikið að skipulagsþróun
verzlunarfélaganna (og síðar kaup-
félaganna) kemur í ljós, að þau verzl-
unarfélög, sem ekki byggðust á
hreppakerfinu (svo sem Gránufélag-
ið og Borðeyrarfélagið) virtust
skorta félagslegar rætur í bændaþjóð-
félaginu og liðu því fljótlega undir
lok.
Þetta sýnir á ljósan hátt hin nánu
félagslegu tengsl sveitafélagaumdæm-
anna og kaupfélagsdeildanna, sem
enn í dag er hinn félagslegi grund-
völlur. Hin héraðslegu áhrif af sam-
lagi deildanna í eitt kaupfélag, var
efling verzlunarmiðstöðvar, sem oft-
ast er einnig héraðsmiðstöð. Kaup-
félagshreyfingin hefur, með skipt-
ingu landsins í kaupfélagssvæði, skap-
að ný umdæmi, sem eru verzlunar-
svæði hvert um sig með einum aðal
viðskiptakjarna. Þessi nýju héraðs-
umdæmi eru í senn þjónustu- og við-
skiptaheildir. Þannig hafa kaupfé-
lögin skapað nýtt skipulag umdæma
í efnahagslegri merkingu, oft þvert
á ríkjandi sýsluskipulag.
Á síðasta ári átti elzta kaupfélag
landsins, Kaupfélag Þingeyinga, níu-
tíu ára starfsafmæli, og Samband ísl.
samvinnufélaga varð sjötíu ára. Segja
má með fullum rétti, að mikil reynd
sé komin á gildi samvinnuhreyfingar
fyrir íslenzkt þjóðlíf. Vöxtur og við-
gangur samvinnuhreyfingarinnar
hefur sýnt og sannað, að hún hefur
gegnt mjög þýðingarmiklu hlutverki
í uppbyggingu landsins. Kaupfélög-
in hafa orðið forystufyrirtæki
margra byggðarlaga og aðalatvinnu-
veitandi í mörgum þéttbýlisstöðum
á landinu. Samband ísl. samvinnufé-
laga er orðið stórveldi á íslenzkan
mælikvarða með miklum verksmiðju-
rekstri á Akureyri og umfangsmik-
illi starfsemi í Reykjavík.
Það er ekki með öllu óeðlilegt, að
spurt sé: Hver eru áhrif samvinnu-
starfsins á þróun byggðar í landinu?
Ekki er hægt að gera tæmandi
grein fyrir þessum þáttum hér. Hins
vegar verður reynt að varpa ljósi á
nokkra höfuðdrætti, sem skýra hlut-
verk og stöðu samvinnuhreyfingar-
innar í byggðaþróuninni.
Svo sem ljóslega kom fram í verzl-
unarsamþykkt Einarsstaðafundarins,
voru kaupfélögin hluti hinnar póli-
tísku baráttu þjóðarinnar, á leið til
efnahagslegs sjálfstæðis, sem byggist
á þróttmiklum byggðalögum víðs-
vegar um landið.
Afgerandi þáttur kaupfélaganna,
sem sérstakra fyrirtækja hefst með
söludeildarfyrirkomulaginu, myndun
fastra sjóða og með innlánsdeildum
félaganna. Með auknum starfsum-
svifum urðu kaupfélögin í vaxandi
mæli eins konar efnahagslegt forystu-
afl byggðalaganna. Kaupfélögin voru
stig af stigi að leysa af hólmi gömlu
selstöðuverzlunina. Auknar kröfur
voru uppi um, að kaupfélögin sinntu
nýjum starfssviðum, bæði tengd
starfsvettvangi þeirra og atvinnuleg-
um þörfum byggðalaganna. Því er
eiginlega ekld að neita, að mörg
Sauðárkrókur. Starfsemi samvinnumanna setur mikinn svip á velgengni
staðarins og hins blómlega héraðs að baki, og mun án efa aukast að miklum
mun á komandi árum.
Heima er bezt 131