Heima er bezt - 01.04.1973, Side 9

mönnunum, en flestum greinum þeirra skammt komið
fram í byrjun 18. aldar.
Átjánda öldin var á ýmsa lund ein mesta hörmungar-
öld sögu vorrar. Árferði var löngum illt, kuldar, hafís-
ar og eldgos hrjáðu þjóðina, þótt yfir tæki með Skaft-
áreldum 1783. Einveldisstjóm Danakonungs var í al-
gleymingi, og fjötrar einokunarverzlunarinnar aldrei
harðar reyrðir. Þjóðin sjálf var aldrei nær því að gefast
upp í lífsbaráttunni en þá, sem vonlegt var. En mitt í
þessu svartnætti tekur einmitt að rofa til. Þjóðin sjálf
rumskar, en hitt veldur þó meiru um, að valdhafarnir
taka að gera sér ljóst, að ekki má við svo búið standa,
og eitthvað verði til bragðs að taka til viðreisnar þess-
ari bágstöddu þjóð. Meðal vor rísa upp ýmsir ágætis-
menn, sem bæði sjá, hvað að er og hafa vilja og dug til
að taka upp viðreisnarbaráttu og eru alls ófeimnir að
ýta við valdhöfunum úti í kóngsins Kaupinhöfn, og
þeir fá meiri áheyrn en vonir stóðu til.' Má þar minnast
þeirra Skúla fógeta og Jóns Eiríkssonar, sem hæst ber
forystumanna aldarinnar. En hér er ekki ætlunin að
rekja almenna sögu, en því er þessa getið, að ferðir
þeirra Eggerts og Bjarna eru einn liður þeirra tilrauna,
sem gerðar voru landi og þjóð til viðreisnar úr því að
kom fram um miðja öldina. Það er engin tilviljun, að
þær eru farnar um sömu mundir, og umsvif Skúla fó-
geta eru sem mestar. Hvorttveggja er af sama toga
spunnið.
En fleira kemur enn til. Úti í Danmörku var áhugi
mjög að vakna á náttúruvísindum. Vísindafélagið
danska var nýlega stofnað, og háskólinn að efla og auka
kennslu í þessum fræðum. Vísindamenn litu ísland
hýru auga sem rannsóknarefni, en jafnframt má minn-
ast þess, að menn gerðu sér nú ljósara en fyrr, hversu
atvinnuvegir og afkoma þjóða almennt var háð náttúru
landanna, og þegar vakin var hreyfing til að rétta hag
landsins, var ekki nema eðlilegt, að samfara henni yrði
hafizt handa um rannsókn náttúru þess og staðhátta
allra. Má skjóta því hér inn, að allan síðari hluta aldar-
innar voru gerðir út rannsóknamenn til íslands, sem
margt unnu vel, enda þótt rannsóknir þeirra Eggerts og
Bjarna yrðu miklu fyrirferðarmestar og áhrifaríkastar,
en af þeim er Ferðabókin sprottin.
Næst er að gera örstutta grein þeirra félaga, en nöfn
þeirra og saga er svo samtvinnuð, að naumast verður
annars þeirra getið, nema hinn sé nefndur um leið.
Eggert Ólafsson var Breiðfirðingur, fæddur í Svefn-
eyjum 1. des. 1746, sonur Ólafs Gunnlaugssonar, bónda
þar. Hann varð stúdent frá Skálholtsskóla 1772 og hóf
þegar þar á eftir nám við háskólann í Kaupmannahöfn.
Þótti hann þegar á skólaárum sínum afbragð annarra
sveina um námsgáfur og námfýsi og ekki síður um sið-
rænan styrkleika, enda alinn upp við alvöru og aga. f
háskólanum lagði hann stund á heimspeki, norræna
fornfræði og íslenzka náttúrufræði að hans eigin sögn.
Annars var náttúrufræði ekki sjálfstæð námsgrein þá
við háskólann, heldur var hún kennd sem aukagrein
læknisfræðinnar. Eggert mun þó snemma hafa tekið að
Titilblað af fyrstu útgáfu Ferðabókar Eggerts og Bjarna.
Prentuð í Sor0e 2772.
kynna sér allt, sem komið gat að haldi um náttúru fs-
lands, og samdi hann á háskólaárum sínum rit um nátt-
úru landsins og einkum myndun þess af eldsumbrot-
um. Ber það að vísu fullar minjar fáfræði aldarinnar
um þau fyrirbæri, en sýnir vel þekkingu og athugun
höfundar. En jafnframt námi tók Eggert mikinn þátt í
lífi íslenzkra stúdenta þar, og verður það ekki rakið
hér.
Bjarni Pálsson var Eyfirðingur, fæddur 17. maí 1719
að Upsum við Eyjafjörð, þar sem faðir hans var þá
prestur. Hann nam í Hólaskóla, en sóttist námið seint.
Var það hvorttveggja, að skólinn var þá í hinni mestu
niðurlægingu, og Bjarni sló oft slöku við námið, en
þess verður og að gæta, að hann þurfti á skólaárunum
að veita forsjá búi móður sinnar, sem þá var orðin
ekkja. Sótti hann sjó og vann að búi jöfnum höndum
og sýndi þar bæði dugnað og forsjálni. Varð það og
svo, að þeir félagar komu báðir samtímis til háskólans
1746. Bjarni lagði þegar stund á læknisfræði, og þá ekki
síður aukagreinar hennar, grasafræði og önnur náttúru-
vísindi. Tóku þeir Eggert saman hin fyrstu lærdóms-
próf, og munu kynni þeirra þá hafa hafizt, er áhuga-
málin voru lík, en annars virðast þeir hafa verið næsta
ólíkir að allri skaphöfn. Eggert var alvörumaður, nokk-
uð seintekinn, og talinn þóttafullur nokkuð, en Bjarni
var glaðlyndur og gamansamur, nokkuð skjóthuga en
Heima er bezt 117