Heima er bezt - 01.04.1973, Blaðsíða 35

Gunnar Karlsson: Frá endurskoðun til Valtýzku.
Menningarsjóður. Rvík 1972.
Allmikið hefir verið skrifað um stjórnmálasögu íslendinga síðustu
áratugi 19. aldar, en þessi bók sýnir ljósast hversu margt er enn
ókannað og jafnvel rangtúlkað í þeirri sögu. Það getur jafnvel
hvarflað að manni, að sagnaritararnir séu enn haldnir af þeim
rammagaldri, sem gerður var að einstökum stjórnmálamönnum
þessara tíma. í bók þessari tekur höf. fyrir síðustu árin áður en
Valtýr Guðmundsson lagði sitt mjög umdeilda stjórnarskrárfrum-
varp fram á Alþingi. Rakin er af mikilli nákvæmni viðhorf þing-
manna til endurskoðunarstefnu Benedikts Sveinssonar, og sýnir
höf., að menn voru farnir að þreytast á henni, þótt þeir greiddu
henni atkvæði, enda margir næstum því hræddir til þess af óttan-
um um landráðabrigsl, sem á öllum þeim dundu, ef þeir and-
mæltu stefnu Benedikts. Hefir sá ótti löngum ráðið miklu um
úrslit mála, og margir sagnaritarar vorir ekki getað hrundið hon-
um og áhrifum hans. Einkum er hér gerð glögg grein fyrir þings-
ályktun 1895, sem tálmaði samþykkt endurskoðunarfrumvarps á
því þingi, og má hún vissulega teljast forsenda þess, er síðar gerð-
ist með frumvarpi Valtýs. Frásögn höf. er ljós, og gerir grein fyrir
nákvæmri hlutlausri rannsókn á því, sem þarna var að gerast, og
er hún í hvívetna ánægjuleg framför frá eldri ritum, þótt hún
ef til vill sé ekki jafn auðlæsileg og sum þeirra. Ritgerðin er eitt
bezta framlagið, sem gefið hefir verið til þessa þáttar sögu vorrar
á síðasta tug aldarinnar, sem leið. Bókin er fyrsta heftið í ritröð
frá sagnfræðideild Háskólans, og er þar vel af stað farið, og von-
andi að framhaldið verði ekki síðra.
Stefán Jónsson: Ritsafn 1—2.
Rvík 1972. ísafoldarprentsmiðja h.f.
Ekki er um það deilt, að Stefán Jónsson var einn snjallasti ungl-
ingabókahöfundur, sem vér höfum átt. í bókum hans fer saman
glöggur skilningur á hug og hjarta barna og unglinga, næm þekk-
ing á viðbrögðum þeirra og því umhverfi sem sögurnar gerast í,
hvort heldur er í sveit eða kaupstað. Þessvegna eru sögur hans
raunsannar en hvorki glansmyndir né ævintýratildur. Hann hafði
mikla frásagnargáfu og var smekkvís á íslenzka tungu, og hagaði
svo frásögn sinni, að hún féll í góðan jarðveg bæði hjá ungum og
gömlum. Bækur hans hafa frá fyrstu tíð notið mikilla vinsælda,
og flestar eða allar uppseldar. En nú hefir ísafoldarprentsmiðja
hafið heildarútgáfu barnabóka Stefáns. Komu fyrstu tvö bindin,
Vinir vorsins og Skóladagar, út á sl. ári, en þar segir frá bernsku
Skúla Bjartmars. Útgáfan er snotur og vel frá gengin. Einar Bragi
sér um hana og skrifar langa inngangsgrein urn höfundinn, sem
lesendur hafa því miður vitað of lítil deili á, og jafnvel ruglað
honum saman við nafna hans fréttamann.
Matthías Johannessen: Mörg eru dags augu.
Rvík 1972. Almenna bókafélagið.
Matthías Johannessen gerist eitt af mikilvirkustu ljóðskáldum vor-
um, enda skyggnist hann víða um og hefir margt á hjarta, sem
hann vill segja öðrum. Hann hefir mikið orðaval tiltækt, og finnst
mér stundum, sem hann eigi erfitt með að takmarka sig, orðin og
setningarnar ryðjist inn á hann og hann fái ekki hamlað þeim.
Af þessu verða sum ljóð hans torveldari aflestrar, en ef þau væru
styttri og hnitmiðaðri. Af kvæðaflokkum bókarinnar sem heild,
þykir mér mest koma til Við og Þið, sem vér getum skilið sem
uppgjör milli kynslóðanna. Er þar margt skarplegt sagt með skáld-
legri sýn og mati. Annars eru í nær öllum kvæðunum myndir og
setningar, sem snerta lesandann, hæfa í mark, ef svo mætti að
orði kveða.
Ami Larsson: Uppreisnin í grasinu.
Rvik 1972. Almenna bókafélagið.
Þetta er kallað „nútímaleg skáldsaga", sem að sögn höfundar sé
ætlað að vera „heimspekilegt landnám í umhverfi, sem engin
menningarleg hefð er fyrir hendi“. Sagan er safn svipmynda, sem
hver fyrir sig minnir fremur á órímað ljóð en skáldsögu, og hygg
ég, að efni hennar fari fyrir ofan garð og neðan hjá þorra lesenda.
Og ef þetta er það sem koma skal í skáldsagnagerð framtíðarinn-
ar, held ég dagar skáldsögunnar verði fljótt taldir.
f fylgd með Jesú.
Rvxk 1972. Almexma bókafélagið.
Enn er mér fyrir barnsminni, er ég eignaðist fyrstu bókina með
litmyndum, um þær mundir, sem ég var að verða læs, en það var
Nýja-testamenntið. Þessum myndum hefi ég ekki gleymt síðan.
Þetta rifjaðist allt upp, er ég fékk þessa undurfögru bók, í fylgd
með Jesú, í hendur, en hún er eins og stendur á titilblaðinu leið-
sögn um Nýja-testamentið í máli og myndum. Er þar með ein-
stökum ritningargreinum, sem allar skapa þó samfellda heild, rak-
inn ferill Jesú og síðan kristniboð Páls postula. Hverri grein fylg-
ir stutt skýringargrein, heilsíðulitmynd og ýmsar smærri myndir.
Er efnið þannig sett fram á aðlaðandi og einfaldan hátt. Ég trúi
vart öðru, en bók þessi verði vinsæl og laði bæði unga og gamla
til að lesa hin helgu fræði meira en áður, en til þess er hún bæði
áhugavekjandi og góð leiðarvísan. Sigurbjöm Einarsson, biskup,
ritar formála að bókinni, en sr. Magnús Guðjónsson hefir þýtt
skýringargreinarnar.
Kristján frá Djúpalæk: Þrilækir.
Akureyri 1972. Bókaforlag Odds Bjömssonar.
Þetta er ellefta ljóðabók Kristjáns frá Djúpalæk, og hann kominn
til þess aldurs og þroska, að hann er hættur að koma lesandanum
á óvart. Undiralda kveðskapar hans er dulúð og innileg tilfinning
með hinum hrjáðu og umkomulitlu. Hann ann friði i samskipt-
um manna og þjóða og trúir á framhald lífsins í öðrum og betri
heimi. Hann er hagur á hætti og kann prýðilega meðferð tung-
unnar. En Kristján á einnig streng góðlátlegrar kímni, sem hann
þó beitir of lítið, enda þótt einn hluti bókarinnar heiti Glettur.
Síðasti hluti bókarinnar eru tækifærisljóð, mest dánarminningar,
og er þar margt vel sagt af einlægni og innileika, og koma margir
beztu skáldeiginleikar hans þar í ljós, og má þar minna á, Gömul
verkakona og Fjallaskáld, er hið síðarnefnda ljóð einhver skiln-
ingsríkasta umsögnin, sem enn hefir birzt um Kristján Jónsson.
St. Std.