Heima er bezt - 01.04.1973, Blaðsíða 24

Selfoss. Miðstöð þjónustu og viðskipta fyrir stórt og blómlegt hérað. Sel-
foss er staður, sem samvinnuhreyfingin hefur bókstaflega byggt upp.
kaupfélaganna lentu í þessum efnum
í eins konar sjálfheldu á milli bænda-
stéttarinnar, sem byggt hafði félögin
upp, og hins vaxandi félagsmanna-
fjölda í þorpum og bæjum.
Ef skyggnzt er í sögu byggðaþró-
unar, kemur í ljós, að rekin var
skammsýn andófsstefna gegn vaxandi
þéttbýli víðsvegar úti um landið.
Ahrifa þeirrar stefnu, að sveitirnar
hömluðu gegn þéttbýlismyndun,
gætti um of og hafði neikvæð áhrif
fyrir mörg kaupfélögin. Megin gallar
þessarar einhliða landbúnaðarstefnu
í byggðaþróun eru þeir, að þéttbýlis-
kjarnar héraðanna voru ekki búnir
undir það hlutverk að taka við því
fólki, sem hvort eð var varð að yfir-
gefa sveitirnar.
Þau héruð hafa náð lengst og land-
búnaður blómgazt bezt, þar sem
eðlilegs jafnvægis hefur gætt í upp-
byggingu þéttbýlisstaða og sveita.
Þannig hefur skapazt samvirkni.
Starfsemi Kaupfélags Eyfirðinga
■er glöggt dæmi þessa.
Við Eyjafjörð hefur búskapur ver-
ið lengi einna þróaðastur í landinu
og sambúð sveitanna og þéttbýlis
verið til fyrirmyndar.
Sömu sögu má segja úr Suður-
Þingeyjarsýslu. Þar hefur lengi ríkt
gagnkvæmur sldlningur sveitanna og
Húsvíkinga á gildi Húsavíkur fyrir
þingeyska byggðaþróun. Hvort þetta
kann að hafa ráðið úrslitum um
byggðaþróun í þessum héruðum eða
ekki, er það þó staðreynd, að á þess-
um svæðum gætir mest' mótvægis
gegn Reykjanessvæðinu, og til þess-
ara héraða er að sækja sóknarafl í
byggðamálunum, — fremur en í öðr-
um héruðum.
Aður er þess getið, að samvinnu-
hreyfingin og búnaðarfélagshreyf-
ingin gegndu hlutverkum hlið við
hlið. Þessu samstarfi er enganveginn
lokið, þótt kaupfélögin þjóni þéttbýl-
inu í vaxandi mæli.
Það er öllum ljóst, að framleiðslu-
sölukerfi bændastéttarinnar, innan
vébanda kaupfélaganna, hefur gcrt
þau fjárhagslega öflug og að þýð-
ingarmiklum atvinnuveitendum í
þéttbýlisstöðunum. Þetta sölukerfi er
undirstaða mikils iðnaðar og fjöl-
breyttrar þjónustustarfsemi, sem
þéttbýlið byggir afkomu sína á. Sé
hlutdeild landbúnaðarins, fyrir með-
algöngu kaupfélaganna, framreiknuð
í vinnuafli viðkomandi verzlunar-
staða, sést bezt, að landbimaður hefur
algjört grundvallargildi byggðaþró-
unarlega séð, langt út fyrir venju-
legan ramma atvinnugreinarinnar
sjálfrar.
Ekki er vafamál, að hér hefur sam-
vinnuhreyfingin unnið í vaxandi
mæli þýðingarmikið starf til eflingar
byggð víðsvegar um landið.
Hlutverk kaupfélaganna í byggða-
þróun er í dag í fullu gildi og máske
aldrei þýðingarmeira en nú. Eins og
gefur að skilja, eru samvinnufélögin
opinn, félagslegur vettvangur, og
því eðlilega gerðar miklar kröfur til
félaganna um ólíklegustu viðskipta-
þjónustu. En einmitt á grundvelli fé-
lagslegrar nauðsynjar byggðalaganna
reka samvinnufélögin margþætta
þjónustu, sem er óhugsandi að ætti
rétt á sér frá venjulegu markaðs-
sjónarmiði. Þannig má rekja ýmis
dæmi um, að hið félagslega viðhorf
í rekstri kaupfélaganna hefur veru-
legt þróunargildi til að efla búsetu.
í þessum sama dúr nýtur fólkið að-
stoðar kaupfélaganna með lánafyrir-
greiðslu til að örfa húsbyggingar
einstaklinga, bæði í bæjum og sveit-
um. Fjárhagsleg uppbygging kaup-
félaganna er þannig, að mest af því
fjármagni, sem þau hafa undir hönd-
um er skilorðsbundið, nema helzt
f jármagn, sem myndazt með afskrift-
um. Þetta gerir það að verkum, að
þau hafa takmarkað þol til þátttöku í
áhættusömum atvinnurekstri, sem
Hér eru aðalstöðvar eyfirzku sam-
vinnumannanna.
132 Heima er bezt