Heima er bezt - 01.06.1977, Blaðsíða 48

aður 2000—3000 manns. Hér er því ekki lengur um
þorp að ræða heldur borgrlki, hið elsta, sem vér þekkj-
um. Það virðist fráleitt að svo fjölmennt samfélag hafi
lifað af veiðum á sjó og landi. Að vísu bera beinafundir
vitni um dýraveiðar, þar eru m. a. gasellubein, en akur-
yrkjan hlýtur að hafa verið undirstöðu atvinnuvegurinn.
Minjarnar staðfesta þetta.
í öllum þeim kynstrum af tinnuáhöldum, sem þarna
finnast, flísum, örvaroddum, sköfum og borum, finnast
einnig sagtenntar sigðir. Meðal búáhalda eru mortél og
kefliskvarnir. Nokkurri furðu gegnir, að ekki hafa fund-
ist þar axir, hakar eða önnur jarðyrkjuverkfæri. Eðli-
legt er að þar finnist smá konumyndir, sem tákn þeirr-
ar frjósemisdýrkunar, sem að öllum jafnaði verður til
í akuryrkjusamfélögum.
Kathleen Kenyon hyggur, að Jórdandalurinn, ef til
vill ásamt næsta nágrenni hafi verið landsvæði, þar sem
skilyrði fyrir fastri bólfestu hafi verið mjög hagstæð á
mótum síðjökultíma og nútíma. Hún leggur áherslu á,
að ég hygg með réttu, að þar hafi verið byrjað smátt
á mörgum stöðum, mætti ef til vill orða það svo, að
hinn mikli straumur menningarinnar hafi til orðið af
ótalmörgum smákvíslum, sem áttu upptök sín í óiíku
umhverfi. Vér vitum ekki, hvort Jeríkó hefir verið
sjálfstæð þróunarmiðstöð. Ef til vill er sönnunargögn
að finna um breytinguna yfir í akuryrkjusamfélag í
mannvistarlögum lítils þorps þar í grenndinni. En víst
er, að Jeríkó hefir mjög snemma orðið mikilvægur
staður, og þar hefir þróast elsta borgarsamfélag ný-
steinaldar, sem vér þekkjum. Kathleen Kenyon hefir
gert Jórdandalinn með Jeríkó að miðdepli, samskonar
vaxtarsvæði og Braidwood gerði úr hlíðabelti sínu.
Braidwood hefir ekki viljað samþykkja þetta, en Kath-
Ieen Kenyon hefir fengið stuðning úr öðrum áttum. En
svo mikið er víst, að fundirnir við Jeríkó, hafa kennt
oss að fara gætilega í sakirnar, með að fella upphaf ak-
uryrkjunnar inn í fast ákveðið mynstur. Hlíðar og vinj-
ar hafa hvorttveggja verið mikilvæg í breytingunni frá
veiðimannalífinu yfir í akuryrkjusamfélag.
Fleiri rannsóknir benda í sömu átt. Á þingi forn-
leifafræðinga í Prag 1966 skýrði Rússinn Massov frá
elstu nýsteinaldar menningarvinjum, frá 5. árþúsundi
f. Kr., sem hann hafði kannað í Turkmenistan. Hann
heldur fast fram líkunum fyrir því, að um mörg upp-
hafssvæði sé að ræða, og að hvert þeirra hafi haft sína
siði og menningarerfðir. Þannig verður Norður-Irak
með hlíðum Braidwoods eitt svæðið, mið-Iran og Suð-
vestur-Asía annað og Sýrland og Kilikia hið þriðja. Enn
er óvíst hvort Jórdandalurinn með Jeríkó heyrir til
Sýrlandssvæðinu eða er sjálfstætt miðsvæði. Eftir því,
sem best verður séð, hafa jarðyrkjusvæðin í Vestur-
Asíu risið upp á mörgum stöðum.
Kjarnasvæða kenning Braidwoods gefur enga fulla
skilgreiningu á þeim öflum, sem hrinda af stað jarð-
ræktarhreyfingunni, og hann skýrir á engan hátt, hversu
þau öll kynnu að verk. Hann hefir verið gagnrýndur
mjög fyrir þetta einkum af ameríska mannfræðingnum
Binford.
Binford heldur því fram að breytingin frá safnara-
stiginu yfir á jarðyrkjustigið eigi rætur að rekja til
sveiflna í fólksfjölda, og sé knúin fram af snöggri aukn-
ingu fólksins, þannig að innflutningur nýrra flokka hafi
truflað jafnvægið í fæðuöfluninni, sem skapað hafi
fæðuskort. Innstreymi fólksins hefði stafað af offjölgun
á nálægum svæðum, einkum við strendur og meðfram
ám, þar sem menn lifðu á því, sem fékkst úr vatninu,
þar sem eðlilegt var að sköpuðust fastir bólstaðir. Ef
fólksflutningurinn til nágrannhéraðsins var svo mikill,
að fólksfjöldinn varð meiri en svo, að unnt væri að afla
nægrar fæðu, skapaðist neyðarástand, sem knúði menn
til að leita nýrra ráða til fæðuöflunar, og þá hófust til-
raunir með að rækta plöntur til matar og temja dýr.
Samkvæmt kenningu Binfords hefðu þá elstu minj-
arnar um akuryrkju og kvikfjárrækt í hinum nálægu
Austurlöndum átt að finnast í héröðum, sem lágu að
svæðum, þar sem fólk hafði tekið sér fasta bústaði og
lifði á fiskiveiðum og sem safnarar. Sönnun fyrir þessu
þóttist hann finna í Jeríkóbyggðinni. Þar liggur bvggð-
in, sem er frá byrjun nýsteinaldar, að svæði, þar sem
fundist hafa bólstaðir frá síð-miðsteinöld, þar sem fólk-
ið lifði aðallega á fiski og veiðum. Húsaleifar, sem þar •
hafa fundist, benda á nokkurnveginn fasta bústaði. Ef
fólki hefði fjölgað mjög á þessu svæði, svo þröngt varð
í búi, gat svo farið að hópar leituðu brott og kæmust þá
inn í lönd Jeríkómanna, svo að jafnvægið í bvggðinni
þar hefði raskast, og um leið jarðyrkjuhreyfingin hafist.
Enda þótt kenning Binfords geti sums staðar átt við,
þá þarf að athuga margt áður en hún verði fyllilega
viðurkennd. Það er að minnsta kosti ekki trúlegt, að
með henni sé fenginn allsherjarlykill að vandamálinu,
um hversu jarðyrkja hófst. Það er t. d. erfitt að ætla að
hún gefi svar við því, hvernig nýsteinaldar lifnaðar-
hættir hófust á kjarnasvæði Braidwoods í hlíðum Zag-
rosfjalla í Iran, þar sem öll viðhorf eru gjörólík því sem
er í Jórdandalnum.
Eitt meðal annars, sem gagnrýnt verður hjá Binford
er hve lítið tillit hann tekur til umhverfisins, í sambandi
við hin nýju viðhorf til jarðyrkju og kvikfjárræktar.
Það verður að ætla, að í þeim héröðum, sem vér get-
um vænst að finna minjar um elstu jarðyrkjuna, sé að
finna tegundir plantna og dýra, sem orðið gætu undir-
staða matvælaöflunarinnar. Sá þáttur er að minnsta
kosti jafnmikilvægur og fólksfjöldinn.
Þar sem Braidwood taldi að elstu jarðyrkjusamfélögin
hefðu orðið til vegna undanfarandi þróunar, þegar fyll-
ing tímans kom, þá var Binford það ljóst frá upphafi að
upphaf jarðyrkjunnar stafaði af tilteknum þáttum, sem
nauðsyn var að gera sér grein fyrir. í því liggur megin-
gildi kenningar hans. Af þessum þáttum hafa fólksfjölg-
un og umhverfi þegar verið nefndir, en bæta mætti
þeim þriðja við, það er tækniþróun, sem gerði það
kleift að nytja tilteknar tegundir plantna og dýra til
mataröflunar.
Á síðustu áratugum hefir ótalmargt verið leitt í ljós
við fornleifarannsóknir, sem gjörbeytt hefir mörgu,
sem talið var gott og gilt fyrir 20 árum síðan, þegar
228 Heima er bezt