Heima er bezt - 01.02.1987, Blaðsíða 9

„Væri ekki ráð,
að það skilyrði
fylgdi heiðurslaunum,
að listamenn,
sem þau fá,
flytji aftur
í átthagana?“
aðra eða órímaðra ljóða. Rímið hefur oft leitt menn í
ógöngur eins og fleiri þættir ljóðagerðar. Kenningarnar
riðu t.d. rímunum að fullu, urðu seinast eins og ófær
frumskógur. Svo var rætt um að rímið hefði runnið sitt
skeið. En það sem við tók var ekki eins spánnýtt og menn
vildu vera láta. Menn hafa víst glímt við form frá því á
miðöldum og sennilega fyrr. En kvæði þarf ekki að vera
gott, þótt það sé rétt rímað. Það ræðst i fyrsta lagi af máli og
stíl og síðan af skáldlegri hugmynd, hvort kvæði er gott
eður ei. Nú er oft sagt að yngri mennirnir yrki illa og þá oft
á tíðum án þess, að þeir, sem dóm fella, hafi sökkt sér niður
í nútímakveðskap. Við höfum vissulega misst mikið af
höfuðskáldum á skömmum tima. En það hefur verið ort
illa á öllum skeiðum skáldskapar. Sá sem hyggst hafa
heildarsýn og kannar kveðskap fyrri tíða, verður fyrir
miklum vonbrigðum. Þar skortir ekki leirburð. Tíminn sker
úr um það, hvað lifir í listum. En tíminn getur verið rang-
látur dómari. Góð skáld og skáldverk hafa glatast vegna
þess, að samtíminn kunni ekki að meta þau og kvað þau
niður. Svo má með sanni segja, að listin bruðli mikið. og
lífið er þannig. það bruðlar; og líf og list eru það sama. —
— Nú ert þú eina skáldið hérlendis, sem mér er kunn-
ugt um, að hafi visvitandi valið þá leið í sumum Ijóðum,
að nota endarím, en hirða þá hvorki um stuðla og höfuð-
stafi. —
— Já. það er ekki auðveld regla, vegna þess að hér
verður kvæðið að standa og falla með sjálfu sér eins og úti á
víðavangi. Ég held að samkvæmt þessari aðferð reyni
meira á heiðarleika skáldsins, er það sleppir öllum hjálp-
artækjum eins og teiknarinn, sem gerir mynd frihendis.
Rím og höfuðstafir eru ekki bókmenntaleg virki. Þennan
heiðarleika skáldskaparins verður hver að reyna að rækta
með sér, og hver á sinn hátt. —
V
— Hver telur þú best tíðinda á sviði ljóðagerðar hin
síðari ár? —
— Mér þykir mest til um það síðustu áratugi, hve hlutur
kvenna er orðinn mikill. Fram undir 1950 áttum við aðeins
þrjár mikilvirkar skáldkonur, þ.e.a.s. ljóðskáld í hópi
kvenna. Hulda, Ólöf frá Hlöðum og Guðfinna frá Hömr-
um höfðu sérstöðu á fyrri hluta þessarar aldar. Þeim veittist
öðrum konum léttara að yrkja með öðrum störfum. Nú
hafa komið fram gáfaðar og listrænar skáldkonur. Þær
auðga skáldskap okkar af reynslu og lífsskoðunum kvenna.
Égnefni Halldóru B. Björnsson, Vilborgu Dagbjartsdóttur,
Nínu Björk Árnadóttur, Steinunni Sigurðardóttur, Unni
Eiríksdóttur, Þóru Jónsdóttur og Þuríði Guðmundsdóttur.
Ég tel t.d. Þuríði eitthvert besta skáld í okkar samtíð. Það er
klifað á því, að ljóðið sé á undanhaldi. En ef gert væri eins
mikið fyrir ljóð eins og fyrir íþróttir og túlkandi listir,
þyrftum við engu að kvíða um framtíð ljóðsins. Ljóð eru
rauði þráðurinn í bókmenntum okkar, þjóðtungan hvílir á
arfi skáldanna og menningin að verulegu leyti. Við göngum
alltof langt í þvi að höggva á tengslin við fortíð okkar. Þau
tengsl eru jafn nauðsynleg og sú viðleitni að koma með
eitthvað nýtt eða nýstárlegt. Flest stór stökk verða umdeild.
Áður var stæling eða eftirlíking talin hvimleiður galli og
leirburður vall fram, þegar pétur og páll rembdust við og
reyndu að stæla stórskáldin. Nýi skáldskapurinn er misjafn
að gæðum og í honum gætir víða erlendra áhrifa og stæl-
inga í áslætti, sem I ýmsum tilvikum flokkast því miður
undir argasta leirburð. Það skiptir mestu, að skáldskapur sé
borinn uppi af máli og stíl. Meðferðin á móðurmálinu á að
vera með þeim hætti, að hún efli það og þroski. Ég nefni tvö
skáld, Hannes Pétursson, sem fæddur er 1931, og Þorstein
frá Hamri, sjö árum yngri, sem ættu báðir að vera í sér-
stökum heiðurslaunaflokki. Gildi skáldskapar þeirra er
m.a. í því fólgið, að þeir yrkja um líkt efni og gömlu stór-
skáldin, höfundar sígildrar listar, en hafa báðir komið fram
með merkilegar nýungar í máli og stíl. Annars megum við
ekki vekja upp deilur, hvorki um nýja skáldskaparstefnu,
nýja málverkið og nýju tónlistina. Énginn glimir á vett-
vangi þessara greina með veraldarauð í huga. Það er sölu-
mennskan, sem nú veldur mestum vandræðum í menn-
ingarlífi okkar. Við vitum að ekki er hægt að selja ljóð til
jólagjafa. Menn kaupa miklu fremur leirburð nútímans,
spennusögur og hráar viðtalsbækur, þar sem stílgæði og
málvöndun eru fyrir borð borin. Markaðshugssjónin
fimbulkalda er ógnun við andleg verðmæti. En þó gefumst
við ekki upp. Við skulum hafa það í huga, að á öndverðri
nítjándu öldinni reyndu íslenskir prestar að fá menn til þess
að kaupa Fjölni í sveitum landsins, og gátu kannski selt
hann tveimur til þremur gildum bændum í hverri sókn.
Samt urðu áhrif hans jafn mikil og raun ber vitni.
Heima er bezt 45