Heima er bezt - 01.02.1987, Blaðsíða 24

orðnir sauðir, en flestir reyndu að hafa þá til heimalógunar,
höfðu 50-65 punda skrokk og 12-18 pund af mör.
Kýr voru fremur nytlágar. Þótti gott ef þær mjólkuðu
9-13 merkur í mál. Fóður þeirra var og fremur af skornum
skammti. Þótti sæmilegt ef þær fengu 8-10 pund af töðu í
mál. Um fóðurbæti var naumast að ræða, nema helst að
þær fengju örlítið af soðinni saltri síld og stundum sem
svaraði kaffibolla af rúgmjöli út á hana.
Jafnan gengu skepnur sæmilega og oftast vel fram á vori
hverju þar, sem ég þekkti best til, og aldrei sá ég skepnur
líða af fóðurskorti, sem ég gleðst af að geta nú vitnað, en því
miður var það þó ekki óþekkt fyrirbæri á þessum árum. En
þess skulu menn vel gæta, er þeir leggja dóm á þá, sem létu
gripi sína líða fóðurskort og jafnvel hordauða á þessum
tíma, að þetta var harðara tímabil og búnaðarhættir allir
frumstæðir. Árin frá því milli 1870-80 og allt fram undir
1887 á Austurlandi hafa ekki hlotið nafnið „hörðu árin“ að
tilefnislausu. Þau voru erfið.
Þessi ár, sem ég hefi hér talað um í sambandi við land-
búskap, eru árin 1880-1887. Eftir það fór óðum að breytast
til hins betra í þessu efni, að minnsta kosti við sjávarsíðuna.
Kemur þar til greina hinn mikli styrkur, sem landbúnað-
urinn hlaut frá sjónum á afla- og síldarárunum miklu og
sagt verður frá hér á eftir.
Þó ég hafi hér að framan í frásögn minni bundið mig að
nokkru leyti við Berunes, er það víst, að hún á jafnt við á
öllum heimilum í næsta nágrenni og jafnvel í ýmsum
greinum á öllu Austurlandi. Lífið á þessum árum var næsta
líkt í heilum landsfjórðungum.
Af því sem sagt hefir verið, má fara nærri um það, að
efnahag manna var ekki þannig farið, að lífið gæti á nokk-
urn hátt verið margbrotið eða boðið upp á mikil þægindi.
Flestir þóttust góðir, sem gátu veitt sér og heimilisfólki sínu
hinar brýnustu nauðsynjar til matar og klæða. Allt var nýtt
til hins ýtrasta. Engu var fleygt, sem hægt var að nota til
matar. En með því er ekki sagt, að þetta væri neitt óæti. T.d.
voru hirtir til matar af sjófangi allir sundmagar úr þorski og
löngu, öll hrogn og kútmagar úr löngu og þorski. Þetta var
vandlega verkað, soðið og súrsað í mjólkursýru og var
þannig með farið besti matur. Sömuleiðis voru allir hausar
af löngu og þorski rifnir upp, hertir og etnir þannig. Aldrei
var fleygt uggum og roðum af harðfiski, en látið í sýru og
etið, þegar það var orðið gegnsúrt og beinin meyr.
Hungurvofan, sem þarna og víðar hafði verið á ferð fyrir
tiltölulega stuttum tíma, var gamla fólkinu minnisstæð, og
þurfti ekki gamalt fólk til. Á þessum árum var á Berunesi
hjá Guðrúnu og Sigurði vinnukona um fertugt, sem Björg
hét og var Árnadóttir. Var hún ættuð úr og fædd í Horna-
firði. Sagðist hún muna eftir fólki, sem lent hafði í þeim
ósköpum að skafa upp og matbúa skóvörp og önnur notuð
skinn til næringar sér. Alveg það sama gilti um allt það, er
að klæðnaði laut. Föt, plögg og skór, voru margbætt og
notað eins lengi og hægt var. En eins og að líkum lætur, var
þó alltaf verið að endurnýja þetta. Allt var það heimaunnið
úr heimafengnu efni. Gilti það eins um spariföt sem annað.
Það var hvergi hægt að leitast fyrir til úrbóta í því efni.
Klæðskerar voru hvergi í nálægð. Það gat þó komið fyrir,
að einhver maður næði sér í útlendan fatnað til spari. En
það þótti að berast fullmikið á. Ekki hefðu og gömlu
bændurnir, sem þá voru, og síst þeir, er bestir voru búmenn
taldir, fúsari gefið dætur sínar þeim, sem slíkan fatnað báru
en hinum, er í heimaunnum flíkum gengu. Bændur þessa
tíma beygðu ekki kné í lotningu fyrir útlendum varningi.
En þeir lögðu áherslu á að „hollur er heimafenginn baggi“.
Fyrst þegar ég man til, gengu allir á íslenskum skóm,
bæði til spari og hversdagslega. Hversdagsskór karla voru
ýmist af leðri, nauta eða hrossa, eða skrápskinni (hákarls-
skinni), þar sem það var til. Var það fremur endingarlítið,
en framúrskarandi þokkalegt, ef vel var verkað. Allir svona
skór voru verptir með sauðskinnsþvengjum, eða hvalseymi,
ef til var. Úr sama efni voru og hæl- og tásaumar gerðir.
Kvenskór voru ætíð úr sauðskinni eða selskinni, ef til
var. Þeir voru bryddaðir, annað hvort með hvítu lérefti eða
vel eltu sauðskinni. Þeir voru og ávallt litaðir úr hellulit eða
sortulyngi. Þessir skór, þegar þeir voru úr vel verkuðu
skinni og vel tilbúnir, gátu verið hinn prýðilegasti fóta-
búnaður. Sams konar skó og hér greinir frá báru og karlar
til spari. Til enn meiri prýði voru þeir þá í leistum úr bláu
(farfalituðu) bandi með kríthvítri rönd við fitina. Þetta
þótti reglulega fínt.
Þegar karlmenn bjuggu sig viðhafnarfótabúnaði til
ferðalaga, voru þeir í svörtum háleistum sem kallaðir voru.
Þeir náðu upp í sokkabandshæð, rétt undir hnésbót. Ofan í
þessa leista voru svo buxurnar brotnar, en ekki þótti þetta í
lagi, ef nokkurs staðar sást hrukka á leistunum.
Aðeins örfáir menn áttu sjóstígvél eða vaðstígvél sem
þau voru oftar nefnd. Hinn almenni fótabúnaður við sjóinn
voru skinnsokkar úr sauðaskinnum. Voru þeir allt-til
sokkabands. Þeir voru alltaf úr lituðu skinni, ýmist úr
sortulyngi, blásteini (eirlitaðir) eða hellulit. Hlífðarföt í
rigningu og við sjó, voru olíubornar léreftsburur (olíu-
treyjur) og buxur af sama efni. Þessar verjur, olíuföt og
sjóstígvél, fluttust til Austfjarða með norskum síldveiði-
mönnum.
Oft hefi ég hugsað um það, eftir að ég varð fullorðinn,
hversu lítinn eldivið þurfti að nota á þessum árum. Skánin
undan sauðfénu (sauðatað) var aðaleldsneytið, en það var
ekki næsta mikið. Einnig var tínt að sumrinu allt hagatað,
sem til náðist, þurr þari úr fjörunum ásamt öllu rekamori
og smáspýtum. Þá féllst og til nokkuð af spýtum úr raft-
húsum þeim, er þurfti að endurbæta ár hvert.
Á vorin, en þá var ætíð þrengst í búi, var oft farið í
hagann til sprekatínslu og þá stundum einnig rifið kjarr og
lyng til brennslu. Til allrar þessarar eldsneytistínslu voru
krakkar notaðir eins og hægt var. Þótti okkur gaman að
slíku. Kol voru sjaldan keypt, nema einn og einn poki, enda
ekki auðfengin á þessum árum.
Framhald í næsta blaði.
60 Heima er bezt