Heima er bezt - 01.02.1987, Blaðsíða 35

Bókahillan
Steindór Steindórsson
frá Hlöðum
Indriði G. Þorsteinsson:
ÁTJÁN SÖGUR
ÚR ÁLFHEIMUM.
Rvík 1986. — Menningarsjóður.
Indriði er löngu kunnur sem snjall smá-
söguhöfundur, og hóf raunar skáldferil
sinn með smásögu, sem hann hlaut verð-
laun fyrir. Sögurnar í þessu safni eru
samdar á löngu tímabili eða allt frá 1953,
og þess því ekki að vænta, að fram komi
nýjar hliðar á smásagnagerð hans. En víða
er komið við og á ýmsa strengi er slegið.
Hann segir stuttar ástasögur, harmsögur,
dálítið hvassar ádeilur, og oft er þægilegur
gamanblær á frásögninni. Víða velur hann
sögum sínum stað, eða allt sunnan frá
Mallorka og norður í Skagafjörð, og alltaf
finnst mér hann ná sér best á strik, þegar
hann hefir skagfirska jörð undir fótum, og
grynnst er á skagfirskunni í efnismeðferð-
inni. Þar eru rætur hans. Maður les sögur
Indriða sér til ánægju næstum því sama
hvar hann grípur niður. Ég las ein-
hverntíma nýlega þau ummæli um Indriða,
að hann lýsti öllum betur umbrotum sam-
tíðar vorrar, eða eitthvað á þá leið. Þessar
Átján sögur úr álfheimum sýna og sanna
þau ummæli.
Kristján Eldjám:
HJÁ FÓLKINU í LANDINU.
Rvík 1986.
Menningarsjóður.
í þessa litlu, snotru bók er safnað nokkrum
ræðum og ávörpum dr. Kristjáns Eldjárns
forseta íslands, er hann flutti á forsetaár-
um sínum, eru það bæði áramótaræður
hans og ávörp við hátíðleg tækifæri, er það
gott og maklegt að þær geymist þannig á
einum stað. Ræðurnar einkennast aUar af
djúpri hugsun, alvöruþunga og góðvild.
Þær eru ekki dægurflugur, eins og tæki-
færisræður oft vilja verða, heldur ávöxtur
af íhygli viturs manns, sem gerir sér ljósa
ábyrgð sína í vandamiklu starfi og viU
miðla þjóð sinni nokkru af reynslu sinni og
þekkingu á mannlegum viðfangsefnum.
Enda er það svo, að naumast verður nokk-
urs staðar gripið svo niður í ræðunum að
maður finni ekki eitthvað sem grípur hug-
ann og verður minnisstætt. Kristjáni Eld-
járn lék íslenskt mál mjög á tungu, og hann
bæði unni og kunni tungu vora með ágæt-
um, sjást þess hvarvetna merki. Tungutak
hans er létt og fagurt, og svo fullkomlega
laust við aUt tUdur og yfirlæti eins og ís-
lensk tunga getur tærust verið. Eins og ég
sagði fyrr var það gott verk og þarft að gefa
ræður þessar út í bók, en ekki væri síður
fengur í að fá safn af fræðilegum ritgerðum
hans í bókarformi en þær eru margar klass-
iskar bæði að efni og meðferð þess.
Frank Ponzi:
ÍSLAND Á 19. ÖLD.
Leiðangrar og listamenn.
Rvík 1986.
Almenna bókafélagið.
Svo má kalla, að með 19. öldinni hefjist
ferðir erlendra ferðamanna tU Islands að
nokkru ráði. En sameiginlegt var leiðangr-
um 19. aldarinnar og hinnar fyrri, að flestir
þeirra voru gerðir út í fræðUegum tilgangi.
Hefir Þorvaldur Thoroddsen gert hinni
fræðUegu hlið skU í Landfræðisögu sinni
allt fram tU 1880. En sumum þessum leið-
angrum fylgdu ágætir listamenn, og margir
vísindamennirnir voru og vel færir í mynd-
mennt og gerðu góðar myndir af því, sem
fyrir augun bar, enda var þeim það nauð-
syn áður en myndavélin kom tU sögunnar.
En auk náttúruskoðara og annarra vísinda-
manna lögðu ýmsir listamenn leiðir sínar
tU landsins í þeim tilgangi einum að festa
eitthvað af svipmóti þess á pappír eða
léreft. Ennfremur urðu ýmsir ferðamenn tU
þess að gera myndir frá landinu. En lítU
skU hefir Þorvaldur gert myndagerð í sínu
ágæta riti, og ekkert yfirlitsrit hefir verið
tU um myndir frá íslandi á 19. öld. Stærsta
myndverkið frá 19. öldinni er áreiðanlega
myndir Mayers frá Gaimardleiðangrinum,
og svo skemmtUega vill tU að það birtist
i nýstárlegri íslenskri útgáfu nær samtímis
því yfirlitsverki, sem hér er gert að umtals-
efni. En furðumikU myndasaga íslands hef-
ir birst víðs vegar á 19. öldinni og margt
af því efni lítt eða ekki kunnugt, hvorki hér
á landi né erlendis. En í bók þeirri, sem
hér um ræðir hefir listfræðingurinn F. Ponzi
birt yfirlit um myndsögu íslands á 19. öld,
og í því tUefni kannað söfn, bæði opinber
og einstaklinga víða um lönd ásamt bókum
með íslensku myndefni, og sést hér árang-
ur þeirrar söfnunar. Með myndunum hefir
safnandinn samið stuttar frásagnir um
listamennina og ferðir þeirra tU íslands, og
kemur þar sitthvað fram, sem ég hygg að
ekki hafi birst fyrr í íslenskum ritum. Yfir-
litsgreinar svo og myndatextar eru bæði á
íslensku og ensku. En þar sem rúmið hefir
verið takmarkað er víða farið fuUfljótt yfir
sögu, og sums staðar mun gæta óná-
kvæmni, svo sem þegar landmælingamað-
urinn Frisak er kaUaður skipstjóri í íslenska
textanum. Hann var kapteinn í landher
Norðmanna og síðan Dana. Þá mundi og
vera unnt að greina nákvæmar frá hvar
sumar myndanna er að finna. En hér er
ekki færi á að eltast við slíkt. Aðalatriðið
er, að í bókinni er gefið yfirlit um mynda-
sögu landsins á 19. öldinni á greinagóðan
hátt, og handhægt að grípa til þess, ef
mann langar til að vita eitthvað í því efni.
Bókin er hin fegursta að allri ytri gerð og
prýði hvers bókasafns.
Jóhann Jónsson:
LJÓÐ OG RITGERÐIR.
Rvík 1986.
Menningarsjóður.
Jóhann Jónsson hefir verið hálfgerður
huldumaður í íslenskum bókmenntum
næstum frá því hann fyrst birti ljóð sín á
prenti. Jafnvel samtíðarmenn hans vissu
lítil deUi á honum, og naumast munu þeir
vera margir af yngri kynslóðunum, sem
vita nokkuð um hann eða verk hans. Hann
hefir að kalla má verið einkaeign nokkurra
aðdáenda og fagurkera. Hann kvaddi sér
að vísu hljóðs á skólaárum sínum, og allir
sem á ljóð hans minntust luku á þau lofs-
orði, og spáðu því að hér væri mikið skáld
á ferðinni. En síðan varð hljótt um hann.
Til þessa liggja eðlilegar ástæður. Hann
orti lítið, en dvaldist erlendis og hafði lítið
samband við íslendinga, og hann lést ung-
ur að árum eftir langvinn og þungbær veik-
indi. Ljóð hans voru að vísu prentuð 1952
löngu eftir andlát hans, en þau virðast hafa
horfið í bókaflóði þess tíma. Raunar hafa
menn mikils misst við hve hljótt hefir verið
um ljóð Jóhanns. Þau eru að vísu fá, en
öll eru þau perlur í íslenskri ljóðlist. Þau
eru tímamótaverk, benda þó meira til
framtíðarinnar, en fylgja í ýmsu gamalli
ljóðhefð. Jóhann og Davíð Stefánsson voru
samtímis í skóla, en að því er Halldór Lax-
ness segir voru kynni þeirra engin, en báð-
ir þó upprennandi skáld hins nýja tíma.
Þegar vér nú lesum þetta litla ljóðakver
Jóhanns, hljótum vér að sakna þess, að
höfundi skyldu ekki endast kraftar til að
kveða meira. Og þó —. I ritgerð um Jóhann
hermir Halldór Laxness ummæli bók-
menntafrömuðar um kvæðið Söknuð, sem
tvímælalaust er mesta kvæði Jóhanns, ,,Jó-
hann er eins kvæðis maður og það er hon-
um nóg, margur má una við minna”, og
Halldór bætir við: „flest skáld verða að láta
sér nægja ekki einu sinni það." Það er létt
að samþykkja þessi ummæli. Það má vera
öllum ljóðaunnendum fagnaðarefni, að hin
fáu ljóð Jóhanns skuli nú vera gefin út að
nýju á árinu, sem hann hefði orðið níræður.
í bókinni eru einnig nokkur kvæði og þýð-
ingar á þýsku, og ritgerðir eftir Halldór
Laxness, sem eru kærkominn og nauðsyn-
legur inngangur að ljóðum Jóhanns, ekki
síst fyrir þá ungu kynslóð, sem nú fær ljóð-
in í hendur, en einnig mikils virði fyrir hina
eldri, sem ef til vill vita lítið meira.
St. Std.
Heima er bezl 71