Heima er bezt - 01.02.1987, Blaðsíða 26

BJÖRN EGILSSON FRÁ SVEINSSTÖÐUM
HVÍTA VORIÐ
Vorið 1899 hefur verið kallað „Hvita
vorið“. Þá var fannfergi mikið og hag-
laust með öllu. Fjölda fjár var bjargað
frá hungurdauða í Lýtingsstaðahreppi,
með því að reka það fram í Þorljóts-
staðarunu og þar i var fé séra Jóns
Magnússonar á Mœlifelli. Mikið hey-
leysi var og hvergi hey að fá, enda erfitt
að komast leiðar sinnar vegna ófœrðar.
Það, sem bjargaði líka, var það að brúin var komin á Jök-
ulsá, þetta hvíta vor. Það er varla hægt að hugsa sér, að
hægt hefði verið að reka slíkan fjölda af lambfullum ám
yfir Jökulsá milli skara.
Þorsteinn Jónsson getur þess í minningabók sinni (bls.
77), að Ólafur Briem alþingismaður, hafi verið merkur
maður, en nokkuð íhaldssamur og fastheldinn á fomar
venjur, og því hafi hann staðið gegn réttarbyggingu við
Kiðaskarð. Svo bætir Þorsteinn við:
„Eitt framfaramál innan hrepps, sem Ólafur Briem studdi,
var að gera brú á Jökulsá hjá Goðdölum, en mig grunar, að
þar hafi mestu ráðið séra Vilhjálmur Briem, bróðir hans,
sem þá var prestur í Goðdölum. Séra Vilhjálmur var hinn
mesti dugnaðarmaður, hagsýnn og framsækinn. einn af
beztu og merkustu mönnum, sem eg hef þekkt. Þau hjón
frú Steinunn Pétursdóttir og séra Vilhjálmur Bríem voru
gagnmerkt fólk að öllum mannkostum. Þau náðu háum
aldri, komust yfir nírætt".
Þorsteinn segir ekkert frá brúarmálinu og má þó nærri
geta, að hann hafi heyrt talað um það, svo mikið deilumál,
sem það var, þó það stæði ekki lengi og hann þá 10-14 ára
gamall.
Þorsteinn segir líka fátt um það, þegar sauðfé séra Jóns
bjargaðist af í Þorljótsstaðarunu.
1 bók Þorsteins (bls. 61) er skráð:
„Yfirleitt fóru menn vel með skepnur, þótt nokkuð væri
það misjafnt. Einstaka maður setti á „guð og gaddinn", og
oft hjálpaði faðir minn um hey. Ætíð átti hann fyrningar
nema vorið 1899. Þá komst hann og flestir í þrot, hafði
faðir minn þá lánað og gefið mikið hey. Var þá fullorðið fé
rekið fram í Vesturdal, en þar var auð jörð, og komst allt af
í góðum holdum, en þá skall hurð nærri hælum“.
Hér á eftir verður sagt frá rekstri fjárins fram í Runu og
vöktun þess þar. Þessa frásögn skrifaði ég eftir Jóhannesi
Sigvaldasyni um 1940, en hann var einn af gæzlumönnum
fjárins. Sumt skráði ég eftir frásögn Sigurlaugar Árnadótt-
ur, seinni konu Gísla Jónassonar bónda á Þorljótsstöðum
og viðar, hún var þá á Sveinsstöðum.
Þorljótsstaðir voru fremsti bær í Vesturdal, en fóru í eyði
laust eftir 1940. Frá Goðdölum og þangað fram eru um 18
km. Hofsá fellur eftir Vesturdal. Þorljótsstaðir áttu mikið
land, alla fjallshlíðina austan ár, fram í botn dalsins og
Runugil þar framar. Sauðland er svo gott á Þorljótsstöðum.
að hvergi er betra í Skagafjarðardölum. Frá Þorljótsstöðum
og fram í botn dalsins eru um 10 km. Þar vestan árinnar
heitir Hraunþúfuklaustur. Þar hjá koma saman tvær ár. Að
vestan Hraunþúfuá er kemur ofan af hálendinu úr Hraun-
þúfudrögum, eftir miklu klettagljúfri er Hraunþúfugil
heitir. Austari áin heitir Runukvísl. Hún á upptök suð-
austur í Orravatnsrústum og fellur ofan í dalinn einnig eftir
miklu klettagljúfri sem norðan til er eins og þröngur dalur.
Að austanverðu í Runugili norðan til er gróður nokkur og
heita þar Votugeirar. Runugil að austan er land Þorljóts-
staða og eru landamerki þar sem gilið endar, og heitir þar
Móalingskinn. Fjallið á milli ánna heitir Hraunþúfumúli
og breikkar til suðurs, þvi Hraunþúfugil liggur til suðvest-
urs, en Runugil til suðausturs. Á Hraunþúfumúla eru enn
gróðurlausar melöldur, enda er hann um 500 m yfir sjó.
Þorljótsstaðaruna var löngum dásömuð fyrir veðursæld
og kjarngott sauðland. Hún er um 5 km að lengd og nær frá
Uppgöngu, sem er grasgeiri á móti Hraunþúfumúla, og út
að Illagili. Fjallshlíðin er snarbrött og liggur vel við sól. Þar
rennur í sundur af sólbráð á útmánuðum, þó ekki klökkni
við stein niður í sveit. Engin skörð eru í brúnir Runufjalls
og svo er þar oft minni fannkoma svo langt inni í landi.
Vestan Hofsár á móti Þorljótsstaðalandi, heita Lamba-
tungur, þar er oftast meiri snjór og nýtur ekki sólar eins og
að austan, því dalurinn liggur til suðausturs. Að norðan
eru takmörk Runu við Illagil. Það er klettagil mikið, sem
liggur þvert niður hlíðina. Lækur sem eftir því rennur
kemur úr Stafnsvötnum austur á fjallinu. Þar sem gatan
liggur yfir gilið neðst, er móbergsskeið í brúninni að sunn-
an. Þar er farið með hesta, en betra að fara gætilega.
Sú saga var sögð um landgæði og veðursæld í Runu, að
gemlingar hefðu verið reiddir fram fyrir Illagil, svo þrótt-
litlir, að þeir bitu á hnjánum, en samt gengu þeir vel fram.
Veturinn 1898 til 99 varsnjóþungur. Skammdegisgaddur
var mikill, en þó tók steininn úr eftir miðjan vetur. Þá hlóð
snjó á snjó ofan, svo hvergi sá á dökkan díl. Um sumarmál
62 Heima er bezt