Heimilisblaðið - 01.07.1959, Blaðsíða 17

HVAÐAN ERU
ORÐIN
UPPRUNNIN?
eftir PREBEN BERNTH-ANDERSEN
e-'að þegar þið segir ,,bróðir“ eða ,,systir“,
*5f. þlð að nota orð, sem
j.Un arðar annarra manna notar og eru
6rn rótum fornra indóevrópskra mála, sem
__ 6 en pýramídarnir ?
hvað
er það elzta í erfðahlut ykkar í líf-
er hvorki gamla riddarasverðið
a S ata ykkar né brjóstnál langömmu ykk-
r- Hin
^agleg;
faðir
s vegar eru það orðin, sem þið notið
a yfir hugtök eins og vatn, sól, tungl,
■ðaídar:
°g móðir; orð, sem eru eldri en pýra-
nir og sterkbyggðari en sjálfir múrar
f- ^orgar; orð, sem við höfum erft frá
iame‘
^aríkób,
senj6?11^111 °S löngu gleymdum fornættum,
yrir áraþúsundum lögðu grunninn að
gumálum nútímans.
^£r-^r Ver bjóð í Evrópu, Indlandi, Suður-
6yjum' ^11161’1^11 °g á ýmsum Kyrrahafs-
yfir n°ta ná á tímum ýmist sömu orðin
]jk. sornu hugtökin, eða orð sem eru mjög
en 'ir °áru og náskyld. Þ. e. a. s. að meira
^iál \ ■|arfður manna er innbyrðis „tungu-
a‘Skyldur“
]e ls'ndamenn höfðu lengi undrazt stór-
j ln’ Versu ýmis orð gátu líkzt hvert öðru
get a Uln> sem annars virtust óskyld. Við
Pater^ r ^1^ ^ dæmis orðin faðir: á latínu
fath^'- .°Jenz^u vader, þýzku vater, ensku
pi£r * ’ lrsku athir, persnesku pidar, sanskrít
áþekk^ ^ dönsku fader. öll höfðu þau mjög
sarria ^ trana^urÖ og þýddu nákvæmlega hið
tr
bjUg ernig getur staðið á því, að þjóðir sem
SVongU Svo ^angt frá hver annarri, notuðu
bessu ^v^^d orð? Málvísindamenn veltu
að orð^ð ^ ^yrir ser um langt árabil — því
1 nfaðir“ var aðeins eitt af mýmörg-
Heimilisblaðid
um dæmum þess ama. I lok 18. aldar hneigð-
ust æ fleiri vísindamenn að þeirri kenningu,
að orð þessi ættu e. t. v. einhverja sameigin-
lega „ættfeður" í tungumáli, sem talað hefði
verið einhvern tíma löngu áður en sögur
hófust.
Hinn heimskunni danski málamaður Ras-
mus Rask, Þjóðverjinn Jacob Grimm og
ýmsir aðrir málvísindamenn þess tíma settu
loks saman kenninguna um skyldleika tungu-
málanna. Þeir sýndu fram á, að breytingar
þær, sem eiga sér stað í hverju tungumáli
fyrir sig, eru það reglubundnar og stöðugar,
að vel er hægt að nota þær sem mælikvarða
á milli tungumálanna innbyrðis og jafnframt
sjá, á hvaða stigi málin hafa verið áður fyrr.
Eftir að vísindamenn þessir höfðu komið
sér saman um regluna fyrir skyldleika orð-
anna, sáu þeir, að hin mörgu evrópsku orð
yfir föður mátti rekja til latneska orðsins
Pater. Sama máli gegndi um orðið vatn; á
dönsku vand, á ensku water, á þýzku wasser,
á grísku hydor, á rússnesku voda (,,vodka“
— með k — er aftur á móti gæluorð yfir
vatn), á sanskrít udan, á hittittisku watar
— málinu, sem Urías, stríðsmaður Davíðs
konungs, talaði. Öll stöfuðu þau frá uppruna-
orðinu WODOR. Með hagnýtingu þessarar
kenningar var hægt að rekja uppruna ótölu-
fjölda orða.
Málvísindamennirnir komu sér smám
saman upp mjög fullkomnu safni gamalla
orða og nefndu þetta forsögulega tungumál
,,indóevrópsku“, þar eð það tekur yfir bæði
indverska og evrópska málaflokka. Til lat-
neska málaflokksins teljast ítalska, spánska,
portúgalska, franska og rúmenska; til hins
germanska teljast íslenzka, danska, þýzka,
enska, hollenzka, norska og sænska; til hins
keltneska teljast velska, írska og bretónska;
til hins slavneska teljast rússneska, pólska,
tékkneska, búlgarska og serbneska. Auk þess
teljast til hins indóevrópska meginflokks
bæði persneska, baltíka, gríska, armeníska
og fjöldi indverskra mállýzkna, sem allar eru
runnar upp úr ævafornri indverskri sanskrít.
En hvaða ættbálkur talaði fyrst það móð-
urmál, sem allir hinir bálkamir hafa fengið
tungu sína frá?
Nú á tímum vitum við allmargt um þetta
frumsögulega fólk, enda þótt fornleifafræð-
i49