Heimilisblaðið - 01.05.1969, Blaðsíða 3

Fuglinn, tæknilegt meistaraverk
,,í mínum augum er fugl jafn dásamlegur
°g stjörnurnar," hefur frægur fuglafræðing-
ur einhvern tíma sagt. Og það er satt: Fari
öiaður að rannsaka þetta vængjaða furðu-
Verk, stendur maður frammi fyrir nokkruni
'af furðulegustu leyndardómum náttúrunnar.
Sú þróun, sem fuglarnir hafa á liðnum tím-
Uni orðið fyrir, hefur, að því er virðist, að-
eins haft þetta markmið: að framleiða lif-
andi skepnu, sem væri eitt með loftinu um-
hverfis hana. Það átti að vera skepna, sem
átti að einkennast af léttleika, uppflugi,
úraða og fjaðurmagni — sjón, sem gat komið
sjálfum mannsandanum til þess að stíga upp
í hæðirnar.
Fuglarnir hafa tiltölulega lítinn heila, af
því að sjóntaugin gegnir fyrir þá mikilsverð-
ara hlutverki en allt annað. Það er aðeins
lítill hluti af auga fuglsins, sem er sýnilegur,
og þess vegna gera menn sér ekki í hugar-
lund, hversu furðulega stór sjónfæri hans
eru í raun og veru. Augun taka svo mikið
i'úm í hauskúpu fugls, að varla er rúm fyrir
þau. Hjá mörgum fálkum og uglum er aug-
að stærra en hjá fullorðnum manni. Vegna
þessara stóru augna er heilinn lítið líffæri,
sem er þrýst saman alveg aftast í hauskúp-
unni. Hjá mörgum fuglum eru augun þyngri
en heilinn, já, hjá nokkrum tegundum er
úvort auga fyrir sig þyngra. Auk aukna-
lokanna tveggja hefur fuglinn blikhimnu, sem
rennur fram og aftur, eins og þurrka á fram-
vúðu bíls, er fuglinn svífur í loftinu.
Önnur furðuverk? Ótal mörg! Ugla flýgur
út að næturlagi og skimar eftir bráð sinni
lueð augum, sem eru tíu sinnum næmari fyrir
daufum ljósáhrifum en augu okkar. Fálk-
inn hefur svo hnífhvassa sjón, að hann getur
auðveldlega komið auga á minnstu bráð í
tveggja kílómetra fjarlægð. Spætan finnur
sér fæðu inni í sprungunum á trjám skóg-
arins, og þess vegna hefur hún tungu, sem
er svo löng, að hún liggur tvöföld inni í
höfði fuglsins og er fest fyrir framan augun.
Margir sjófuglar hafa meðfætt tímaskyn, sem
gefur þeim nákværnlega til kynna, hvenær
þeir eigi að fara að hugsa um að snúa aftur
til strandarinnar eftir ferðalag upp til lands-
ins, svo að þeir geti verið á staðnum, þegar
bezt stendur á sjó með tilliti til fæðuöfl-
unar. Jafnvel minnsta finkan í runnum okk-
ar býr vfir svo eirðarlausri og titrandi elju,
að litla hjartað í henni slær nær því 500 sinn-
um á mínútu, þótt ótrúlegt sér. Sumir fugl-
ar hafa hvorki meira né minna en 43 gráðu
líkamshita.
Það voru ekki aðeins skáldlegar ýkjur, þeg-
ar enski heimspekingurinn og rithöfundurinn
John Ruskin sagði einu sinni um fuglana,
að þeir væru eins og „vindblær, hjúpaður
fjöðrum". Loftið, sem fugl andar að sér, fer
ekki aðeins niður í lungu hans, því að lung-
un eru í sambandi við allt að níu loftpoka,
og sumir af þessum loftpokum hafa enn fleiri
álmur, sem ná alveg út í beinin. Bein spen-
dýrs eru þung og þéttbyggð, en beinin í fugli
eru hol innan, þannig að þau eru gljúp eins
og net, svo að það má fylla þau með lofti.
Þegar fugl andar, gerir hann það alveg inn
í merg og bein í bókstaflegri merkingu.
Hauskúpan er gerð eftir sömu loftrýmis-
meginreglum og er búin til úr mjög léttum
þynnum og skilrúmum. Til þess að gera þetta
lifandi flugmódel léttara í „nefinu“, hefur
náttúran fjarlægt tennur fuglanna — tenn-
ur útheimta nefnilega sterka kjálka og vöðva