Heimilisblaðið - 01.05.1969, Blaðsíða 4

■— og- aftast eru allar stélfjaðrir hans festar
á eitt stutt bein.
I hlutfalli við stærð sína og þunga er fugls-
fjöður sterkasta smíð, sem yfirleitt þekkist
í náttúrunni. Við fyrstu sýn lítur fjöður að-
eins út eins og miðlína með greinar út til
hvorrar hliðar. En svo einfalt er það ekki.
Greinarnar (sem mynda saman það, sem lcall-
að er fanir) eru röð af hliðstæðum stuðlum,
hinum svokölluðu geislum. Og hver geisli er
í sjálfu sér heil lítil fjöður með enn minni
greinum, hliðargeislunum. Skyggnist maður
enn nánar eftir gegnum stækkunargler, er
hægt að sjá, að á þessum hliðargeislum eru
enn aðrar, örsmáar greinar, sem enda í króki.
Það eru þessir örsmáu krókar, sem halda
geislunum saman, svo að fanirnar mjuida
léttan, þétt samofinn flöt. Það geta verið
meira en milljón geislar og hliðargeislar í
einni fjöður.
Til þess að straumlínulagaður skrokkurinn
yrði vel hæfur til flugs, hefur beinagrindin
þróazt þannig, að hún býr yfir meiri viðnáms-
þrótti en nokkur önnur lifandi vera hefur til
að bera. Hryggjarliðirnir eru alveg samvaxn-
ir í óhemju sterkan möndul. Þeir mynda,
ásamt rifbeinunum og bringubeininu, „búr“,
sem getur þolað feykilegt álag. Rifbeinin eru
reyrð saman með seigum sinum, sem eru fest-
ar bæði í hrygginn og bringubeinið. Sterku
herðablöðin tvö eru tengd saman að framan
af viðbeinunum, sem renna saman í hinu svo-
kallaða gaffalbeini. Stóru brjóstvöðvarnir,
sem hreyfa vængina, eru festir við mjög áber-
andi kamb, sem liggur niður fyrir miðju með-
fram bringubeininu. Hjá mörgum fuglum eru
þessir vöðvar meira en fjórði hluti alls þunga
skepnunnar.
Þegar fugl á flugi hreyfir vængina niður
á við, gæti svo virzt, sem hann ,,reri“ sér
áfram í loftinu. En leifturhraðar ljósmynda-
tökur hafa leitt í ljós, að það er skakkt. Þeg-
ar vængurinn hreyfist niður á við, hreyfist
hann jafnframt áfram. Innri helmingur
vængsins lielzt þó nær því hreyfingarlaus,
þannig að fremri brúnin iiggur svolítið á ská
aftur á bak eins og flugvélavængur. Pjaðr-
irnar á efra borðinu mynda svolítinn boga.
Ytri helmingurinn hreyfist sjálfstætt, og er
honum stjórnað af „úlnliðnum“, sem er um
það bil úti á miðjum væng. Þar sitja flug-
fjaðrirnar, sem knýja fuglinn áfram, en innri
helmingur vængsins heldur jafnan stöðu sinni
og lögun og sér á þann hátt um uppflugið.
Yið lendingu og uppflug lcemst fuglinn hjá
því að steypast með hjálp nokkurra sérstakra
fjaðra í fremri brún „úlnliðsins“. Hann reis-
ir þessar fjaðrir upp, svo að mjó rifa mynd-
ast milli þeirra og innri liluta vængsins, og
Verkar hún sem fullkomið jafnvægisspeldi.
Það er nær.því ótrúlegt, hvað fugl getur
framkvæmt í loftinu. Eg- sá til dæmis einu
sinni stóran fálka elta lynghænu. Allt í eiuu
lét lynghænan sig detta eins og stein úr um
tveggja metra hæð til þess að leita hælis í
þéttum runna. En á broti úr sekúndu, áður
en hún komst inn í runnan, skauzt hálkinn
inn undir hana, velti sér á bakið á fluginu,
læsti klónum í bráðina, rétti sig upp og þaut
aftur upp í loftið án þess að draga andartak
iir hraðanum.
Spörhaukur getur — jafnvel þegar hann
flýgur á mestum hraða — komizt hjá skyndi-
legri hindrun í síðustu andrá með því að
framkvæma fullkomna Immehnannturn, en
það er viðbragð, sem er fólgið í því, að fugl-
inn flýgur beint upp í loftið og tekur sam-
tímis hálfa veltu, og heldur síðan áfram flug-
inu, en í gagnstæða átt. Arnartegund ein 1
Afríku, sem getur náð nær því 200 km hraða
á klukkustund, ef hann steypir sér lóðrétt
niður, hefur svo furðulega fljótvirka hemla-
tækni, að hann getur stöðvað sig algjörlega
í fallinu á sex metrum með því að þenja
vængina og stélið með leitursnöggri hreyf-
ingu.
Fugl dregur úr högginu við lendingu með
fótunum. Þeir eru gerðir úr þrem beinum,
og vinna liðir þeirra liver í sína áttina —-
án efa bezti höggdreyfingarútbúnaður nátt-
úrunnar.
Þegar karlfugl hefur upp söng sinn til þess
að halda öðrum karlfuglum í hæfilegri fjar-
lægð frá umráðasvæði sínu eða til þess að
laða til sín kvenfugl, notar hann einkennilegt
raddfæri, sem kallast syrinx. í þessu söng-
tæki eru spenntar himnur, sem stjórnast af
flóknu vöðvakerfi, svo að stríkka og slaka
má á þeim með hárfínni nákvæmni, á meðan
fuglinn í lirifningu blæs loftinu úr lungum
sínum.
Fuglasöngur vorsins er upphaf biðilsat-
hafna, þar sem eðlishvatirnar koma í ljós 1
mörgum einkennilegum og svipmiklum siðum-
92
HEIMII,ISBLAÐIP