Nýjar kvöldvökur - 01.01.1950, Blaðsíða 12

2
SVAVA JÓNSDÓTTIR LEIKKONA
N. Kv.
legra atburða, er stundum eru sem sorgar-
leikir.
Sjónleikur gerður af skáldi, skráður á
pappír ,sýndur á leiksviði í leikhúsi er skýr-
ing, eða að minnsta kosti tilraun til skýr-
ingar, á samskiptum manna, orsökum og af-
leiðingum orða þeirra og gerða, lieimsku
þeirra og vitsmunum, göllum þeirra og
kostum, og ljósum og skuggum mannlegrar
tilveru. Þeir eru sýning á alls konar mis-
tökum manna, en jafnframt á skynsamleg-
um úrlausnum þeirra á fjölbreyttum vanda-
málum mannlegra samskipta. Ást og hatur
eru algeng viðfangsefni leikritaskálda og
leikara eins og eðlilegt er, þar sem þessar
tvær andstæður heyja látlausa baráttu í
sjálfu mannlífinu og verða þar oft undir-
rót örlagaríkra atburða. Kímniskáldið og
kímnileikarinn draga fram hið hlægilega í
fari manna; kæki þeirra, orðatiltæki, smá-
munasemi, misskilning o. s. frv. Góður leik-
ari túlkar Lftilmennsku og lubbahátt, hug-
leysi og heigulskap á þann hátt, að áhorf-
endur fá fyrirlitningu á slíku fari manna og
eðli. Ennfremur túlkar góður leikari dreng-
skap og djarfhug, hugrekki og hetjudáðir,
víðsýni og voldugar hugsjónir manna, svo
að áhorfandi dáist að og verður hrifinn af
slíkum eigindum. Hæfileikar leikarans
verða sem röntgengeislar, er lýsa gegnum
menn. Menn sjá margt og skilja í sfnu eigin
eðli og annarra vegna túlkunar viturs leik-
skálds og listaleikara. Kímnileikari stingur
oft á margs konar kýlum og meinsemdum
í eðli manna og samskiptum. Hann getur
unnið afrek, stundum sem læknir, stundum
sem bezti uppalari og stundum sem spek-
ingur, er vekur skilning manna á þeirra
eigin heimsku. Góður leikari getur túlkað
æðstu göfgi mannlegs anda og skærustu
birtu mannlífsins, en hann getur líka sýnt
fyrirlitlegustu hvatir manna, sýnt hyldýpi
andlegs volæðis, og ennfremur hyldýpi þján-
inga og sorga. Áhorfandi, sem fer í leikhús
til þess eins að hlægja og skemmta sér sem
kallað er, en ekki til þess að auka skilning
sinn og mennta sig; hann fer iðulega í leik-
liúsið eins og sá, er fer í geitarhús að leita
sér ullar. Hann fer úr leikhúsinu jafn
snauður og hann kom þangað.
Hin elzta menningarþjóð Evrópu, Grikk-
ir, varð brautryðjandi að leikritaskáldskap
og leiklist. Og sjónleikir þeirra, hvort sem
þeir voru gleðileikir eða sorgarleikir, vöktu
lijá þeim ótal spurningar urn mannlega til-
veru, jafnframt því', sem þeir glöddu þá og
vöktu hjá þeim göfugar hugsjónir. Leiklist-
in varð ein af þroskaleiðum þeirra til þess
að verða andlegir höfðingjar, er fjöldi kyn-
slóða allt frá því í fornöld og til vorra daga
hefur lotið sem andansjcjfrum.
Sjónleikir eru ung listagrein hér á ís-
landi. Sagnalist og ljóðagerð eru listir, cr
islendingar hafa iðkað og þjálfað síðan þeir
urðu til sem þjóð. En leiklistin er hér svo
ung, að fyrsta vísis til hennar verður ekki
vart fyrr en á síðari hluta 18. aldar, og liún
er mjög frumstæð og óþroskuð, þar til Hða
fer á síðustu öld. En á síðari hluta 19. ald-
ar og það, sem af er þessari öld, hafa verið
þýdd á íslenzku nokkur öndvegis leikrit
heimsbókmenntanna, og talsvert hefur ver-
ið frum-samið af leikritum á íslenzku á
sama tíma. Og sum þau leikrit, er skráð
hafa verið af íslenzkum skáldum á þessari
öld, sýna glöggt öra og mikla þróun þessar-
ar skáldskapargreinar hér á landi. En jafn-
frarnt þvf, sem þessi grein skáldskapar hef-
ur þróazt hér, þá hafa komið fram bæði
karlar og konur, sem hafa sýnt ótvíræða
listræna hæfileika. Og beztu leikrit, sem
frumsamin hafa verið á íslenzku, sýna, að
cins og íslendingar hafa komizt langt í
Ijóðagerð og sagnalist, borið saman við aðr-
ar þjóðir, svo sé eins að verða um leik-
ritagerðina. Enda hefur íslenzka ríkið reist
leiklistinni veglegt musteri, sem er þjóð-
leikhúsið.
Framarlega í flokki þeirra karla og
kvenna, sem sýnt hafa mikla leikarahæfi-