Nýjar kvöldvökur - 15.06.1928, Blaðsíða 31

NÝJAR KVÖLDVÖKUR
93
Svo er þá fyrsti þáttur sumarleyfis míns
á enda, sjóferðin til Hamborgar. Miklir eru
þeir draumar og margar eru þær ókunnu
myndir, sem reika um huga minn, þegar
jeg hugsa um alt það, sem bíður mín á
á þessu sumri í fjarlægum löndum. En alt
af er þó ísland vitamarkið.
Lloyd Hotel í Hamborg 19. mai 1928.
--------
Hólaskóli hinn forni.
(Framh.)
Pjetur biskup Nikulásson var merkur mað-
ur. Hann reisti dómkirkju á staðnum, lík-
lega árið 1395, og var þetta hús síðasta
vígi kaþólskrar trúar og menningar á ís-
Iandi. Stóð kirkja þessi 231 ár, en kirkja
sú, er Jörundur biskup hafði reisa látið um
1294, fauk á þriðja í Jólum árið 1394. En
kirkju Pjeturs biskups tók af í norðanroki
16. Nóvbr. 1624.
Nú munu menn spyrja: Hvar lærðu prest-
arnir ? Enginn skóli var haldinn að Hól-
um tímunum saman. Er því til að svara,
að mentunarástand klerka á síðara hluta 14.
aldar og á 15. öld var mjög bágborið, en
þó fór altaf fram ofurlítil kensla í klaustr-
unum, og stöku klerkar kendu heima hjá
sjer, eins og Iengi hefir tíðkast hjer á landi.
Ennfremur má telja víst, að biskuparnir hafi
látið kenna messusöng, þó að þess sje ekki
getið. — Drepsóttir þær, er gengu hjer á
landi, bæði í byrjun 15. aldar (svarti dauði)
og í lok hennar (plágan síðari eða enski
svitinn) bitu bakfiskinn úr þjóðinni. Eftir
svarta dauða Iifðu eftir af lærðum mönnum
aðeins sex prestar, þrír djáknar og einn
munkur í öllu Hólabiskupsdæmi. Má sjá
af þessu, hvernig komið var andlegu lífi
þjóðarinnar, því að prestarnir voru þó einu
mennirnir, sem nokkur andlegur gróður stóð
af í þann tíma.
Jón biskup Arason (1524—1550) hjelt
eigi skóla, svo að menn viti, en hann
brautst í því að fá prentsmiðju hingað til
lands, og var það stórt menningarspor.
Var hún sett niður á Breiðabólstað í Vest-
urhópi. Jón Arason kunni eigi Iatínu, að
minsta kosti svo að teljandi væri. Hann
hafði lært að Iesa og skrifa og syngja tíða-
söngva og annað það, er kom við prest-
legu embætti. Var hann þó gáfumaður og
hið bezta skáld hjer á landi í þann tíma.
En úr því að biskupinn kunni ekki Iatínu,
hvernig haldið þjer að þá hafi verið farið
lærdómi klerkanna yfirleitt? Pað er nokk-
urnveginn augljóst.*)
II.
Reglulegur skóli hefst ekki á Hólum fyr
en eftir siðskifti.
Páll Hvítfeld (Hvidfeldt) var skipaður
höfuðsmaður á íslandi 1552, og er erindis-
brjef hans gefið út 13. Martsmánaðar. Sama
árið gefur höfuðsmaður út reglugerð í 11
greinum fyrir tvo latínuskóla á íslandi, að
konungsboði, en hún er hvorki dagsett nje
staðsett. —
Biskupum er skipað að setja á stofn skóla
á biskupssetrunum og ráða skólameistara,
en skólameistarinn átti að kjósa sjer undir-
*) Mönnum var kent að lesa Davíðs sálma og
aðrar tíðabækur, sem pá var venja að pylja í
kirkjum og klaustrum, en alt í belg og biðu. Við
þetta sat um klerklegan Iærdóm langan aldur.
Munkar og klerkar kendu piltum að lesa islenzku
og skrifa og grallarasöng. Vanpekkingin lá eins
og pykk poka yfir landinu. —