Sjómannadagsblaðið - 01.06.1981, Qupperneq 19

„Hann var vel að sér í sjómannafræði og
stærðfræði og reiknaði meðal annars út
hnattstöðu Bjargtanga." Séra Páll hafði
verið þrjú ár við Kaupmannahafnarhá-
skóla og komið þaðan heim til Islands
1644. Þá varstýrimannaskóli ekki haldinn
í Kaupmannahöfn. lá niðri um hríð, eins
og fyrr er frá greint. Allt um það getur sú
sögn verið rétt. að séra Páll hafi hlotið
einhverja fræðslu í siglingafræði. Hefur
sú kunnátta þá komið honum að gagni, er
hann sótti sjó á skútu þeirri er hann lét
smíða og stjórnaði sjálfur á yngri árum.
Á 18. öld er getið a.m.k. tveggja stýri-
manna, er verið hafa lærðir í siglinga-
færðum. Halldór Sigurðsson var Svarf-
dælingur að ætt. fæddur 1729. Hann fór
utan og var „stýrimaður til Vestindía".
Halldór er á lífi í Kaupmannahöfn 1761.
og mun hafa dáið þar skömmu síðar. Jón
Vídalin, bróðir Geirs biskups. fór snemma
í siglingar og var lengi í förum og titlaður
stýrimaður. Stýrimaður var hann á póst-
duggunni 1792. Síðast settist hann að í
Reykjavík og andaðist þar.
Um aldamótin 1800 fór til Danmerkur
Steindór Jónsson, er kallaði sig Waage.
Hann lærði þar skipstjómarfræði og varð
skipstjóri á dönskum kaupförum. Stein-
dór var sonur Jóns Halldórssonar bónda í
Selvogi og konu hans Rannveigar
Filippusdóttur, en seinni maður hennar
varð Bjami riddari Sívertsen.
Fyrstu fslendingar, sem vitað er að
lærðu sjómannafræði í skólum erlendis og
komu síðan heim aftur til að nota þekk-
ingu sína við stjórn skipa hér við land. eru
Guðmundur Ingimundarson, Þorleifur
Jónsson og Simon Slgurðsson.
Guðmundur, se'm um hríð bjó í Brieðholti
við Reykjavík, lærði skipstjórnarfræði er-
lendis, sennilega í Danmörku, fyrir eða
um aldamótin 1800. Hann var skútuskip-
stjóri, fyrst syðra, en síðan vestra, unz
hann fórstmeð skútusinni 1813. Þorleifur
Jónsson tók skipstjórapróf erlendis á
fyrsta áratug 19. aldar. Hann gerðist
skipstjóri á einni af skútum Guðmundar
Schevings 1809. Þorleifur varð síðar út-
gerðarmaður og kaupmaður á Bíldudal.
Símon Sigurðsson mun hafa lært sjó-
mannafræði í Danmörku eða Þýzkalandi.
Árið 1815 er hann orðinn skipstjóri á
skútu, er Henckel kaupmaður gerði út frá
Flateyri. Símon er fyrsti fslendingur, sem
vitað er til að stýrt hafi skipi milli landa á
síðari öldum.
Þá er þess að geta, að Jón Jónsson frá
Höskuldarkoti í Ytri-Njarðvík lærði
„skipstjórnar íþrótt" í Kaupmannahöfn
1815-1817. Hann var um hríð með skútu
föður síns, Jóns útvegsbónda Sighvats-
sonar. Annur Suðurnesjamaður, Magnús
Jónsson Waage, sonur Jóns Daníelssonar í
Stóru-Vogum. lærði bæði sjómannafræði
og skipasmiðar í Kaupmannahöfn á ár-
unum 1816- 1818. Arni Ó. Thorlacius frá
Bíldudal. síðar í Stykkishólmi, tók bæði
hið minna og nieira stýrimannapróf í
Björgvin í Noregi laust eftir 1820. Þeir
Magnús og Árni koma báðir nokkuð við
sögu íslenzkrar sjómannafræðslu, svo sem
brátt mun getið.“
Sjómannaskóli stofnaður
með lögum
F.n við svo búið mátti ekki standa og að
því kom að hér var stofnaður stýri-
mannaskóli með lögum árið 1890 og var
skólinn settur í fyrsta sinn I. októberárið
1891.
Þó var þetta eigi fyrsta skipulagða sjó-
mannafræðslan. í erindi í þættinum „Við
sjóinn" í ríkisútvarpinu, greinir Jónas
Sigurðsson, skólastjóri nokkuð frá starfi
Stýrimannaskólans í Reykjavík og í einu
þeirra. sem birtist í Sjómannablaðinu
Víkingi, síðar, segir höfundur:
„Þó voru gerðar merkar tilraunir af
einstökum mönnum og samtökum til að
halda skóla fyrir sjómannafræði. Fyrstir
eru tilnefndir Árni Thorlacius i Stykkis-
hólmi og Magnús Waage í Vogum á
Reykjanesi, er auglýsir kennslu árið 1847.
Báðir þessir menn höfðu lært sjómanna-
fræði erlendis, en hve mörgum þeir hafa
kennt er ekki vitað. Eftir Árna liggur og
handrit að stýrimannafræði á íslenzku,
sem fullsamið>var 1843, og er það fyrsta
íslenzka kennslubókin af því tagi.
Fyrsta tilraun til að koma á fót sjó-
mannaskóla var þó gerð á Vestfjörðum. Á
Kollabúðarfundi árið 1850 bundust
nokkrir þilskipaeigendur samtökum um
að gangast fyrir stofnun sjómannaskóla.
Var samþykkt að leita hófanna hjá þil-
skipaeigendum í Vestfirðingafjórðungi og
efna til samskota meðal þeirra til að koma
þessu áhugamáli fundarmanna í fram-
kvæmd. í greinargerð um málið er sú von
látin í Ijós, að aðrir landsfjórðungar fylgi
þessu fordæmi svo hægt verði að stofna
einn sjómannaskóla fyrir allt landið.
Undirtektir undir þetta þjóðnytjamá!
urðu þó sorglega litlar eða nánast engar,
nema 1 ísafjarðarsýslu. En árið eftir fór
ungur og dugmikill fsfirðingur utan til
náms í stýrimannafræðum með það fyrir
augum að kenna síðar þau fræði. Maður
þessi var Torfi Halldórsson síðar skip-
herra og útvegsbóndi á Flateyri við Ön-
undarfjörð. Lauk hann prófi í Danmörku
og kom heim ári síðar. Torfi hélt síðan
skóla i mörg ár fyrir stýrimannaefni, fyrst
á ísafirði og síðan á Flateyri, eftir að hann
fluttist þangað. Sóttu menn til hans af
öllu Vesturlandi. en einnig frá Norð-
ur landi og jafnvel frá Austur-
landi. Ekki hafði hann neinn styrk til
kennslunnar, því að samtök þau, er
gangast ætluðu fyrir Sjómannaskóla,
vörðu fjármunum þeim, er safnast höfðu
og upphaflega voru ætluð til skólahalds.
til stofnunar ábyrgðarfélags vestfirzkra
þilskipa. hið fyrsta skipaábyrgðarfélag á
íslandi. Ekki verður dregið 1 efa. að
stofnun ábyrgðarfélagsins var nauðsynja-
mál. Hins vegar má geta nærri. hvort
hinum unga manni, sem fór utan til að
afla sér menntunar, sjálfsagt í þeirri trú,
að hann yrði studdur til að koma á fót
sjómannaskóla. hafa ekki orðið það rnikil
vonbrigði að sá stuðningur brást. Sýnir
það vel dugnað Torfa og áhuga að hann
skyldi þrátt fyrir þetta ráðast í að halda
skóla fyrir sjómenn.
Nemendur Torfa skiptu mörgum tug-
um, og má telja hann brautryðjanda á
sviði sjómannafræðslu.
Á Norður- og Suðurlandi vill svo ein-
kennilega til. að það eru ekki sjómenn eða
menn. sem stundað höfðu sjómennsku.
sem fyrstir gerast kennarar í sjómanna-
færðum.
Á Norðurlandi er það merkisbóndinn
Einar Ásmundsson, alþingismaður og
umsjónarmaður í Nesi við Eyjafjörð, sem
byrjar að segja formönnum á hákarla-
skipum til í siglingafræði. Hafði hann
numið þau fræði tilsagnarlaust, enda var
hann vel að sér í stærðfræði og mála-
maður mikill.
Vitað er að Einar tók allmarga nem-
endur á heimili sitt, kenndi þeim sjó-
mannafræði og lét suma taka próf. Hjá
honum er talið, að Jón Loftsson úr Fljót-
um hafi fyrst lært, en hann fór utan 1856
til frekara náms og tekur próf í Danmörku
1857. Jón Loftsson kenndi síðan nokkrum
nemendum sjómannafræði og skóla hélt
hann á Norðurlandi a.m.k. í tvö ár. Var
hann á sínum tíma talinn beztur að sér 1
sjómannafræði og siglingalist á Norður-
landi og var titlaður skipherra eins og
yfirleitt þeir, er próf tóku ytra. Þjóðskáldið
Matthías Jochumsson getur Jóns í bók
sinni „Sögukaflar af sjálfum mér“.
Kynntist Matthias Jóni í Danmörku 1856,
og kveður hann hafa verið prúðmenni og
hinn mesti snyrtimaður. Jón andaðist hálf
fimmtugur og þótti mikill skaði að hon-
um.
Um sjómannakennslu sunnanlands eru
ekki neinar heimildir fyrr en eftir 1870, að
undanskilinni auglýsingu Magnúsar
Waage 1847 eins og fyrr sagði, en ekki er
vitað hvort nokkur hefur sinnt henni.“
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ 15