Sjómannadagsblaðið - 01.06.1981, Qupperneq 69

Úrkáetu aðmíráls. Á meðan aðmírállinn snæðir morgunverð, lætur káetudrengur hans
renna í ölkönnu hans. Dagskammtur öls til hvers í áhöfn var 3,2 lítrar á dag. íbúð
aðmírálsins var ríkulega skreytt útskurði.
að lengd og náði milli síða. I síðunum
báðum megin voru kistur ca. hálfur
metri á hæð og svipað á breidd. Voru þær
ætlaðar stýrimönnunum sem svefnstaður.
Á Wasa voru tveir stýrimenn og 18 undir-
foringjar, sem ásamt skipherra og aðmírál
voru einu yfirmenn skipsins samkvæmt
þeim skilningi er við leggjum á það orð í
dag.
Káeta skipherra var aftast á aðalþilfari,
nokkru íburðarminni og smærri en
aðmírálskáetan, en í höfuðdráttum eins
innréttuð.
Gert var ráð fyrir að á skipinu yrðu í
áhöfn 133 sjómenn og 300 hermenn. Þeg-
ar skipið lagði frá bryggju voru sjómenn-
imir komnir urn borð og höfðu sumir
þeirra konur sínar með sér. Hermennirnir
áttu að koma um borð í Álvsnabben, þar
sem skilja átti eiginkonurnar eftir áður en
lagt yrði í stríðið.
Miklum hluta hermanna konungs á
þessum árum var rænt frá heimilum sín-
um víða í Svíþjóð og þeir skyldaðir í her-
inn. Stór hluti þeirra átti ekki afturkvæmt.
Þeir sem ekki fórust í hernaði áttu á hættu
að verða sjúkdómum og vosbúð að bráð.
Sú „læknisaðferð“ er oftast var beitt var
aflimun, en hún dugði hvergi nærri alltaf
þegar drep voru hlaupin í sár.
Skipið var búið 64 fallbyssum, sem
komið var fyrir við báðar síður á tveimur
þilförum. Þær vógu um 71 tonn. Milli
þeirra áttu óbreyttir hermenn og sjómenn
að búa og sofa á hörðu tréþilfarinu. Þá
voru ekki hengikojur komnar til sögunn-
ar.
Þó sjóhernaður væri aðallega stundaður
frá vori til hausts var vistin um borð oft
kalsöm, enda skipið hvorki upphitað né
einangrað. Menn urðu því að notast við
hlýjuna hver af öðrum og sofa þétt saman.
Það að hvílubekkimir í íbúðum aðmíráls
og skipherra voru ætlaðir fyrir tvo mun
hafa verið til að halda hita hver á öðrum.
Á miðju neðsta þilfari var komið fyrir
miklu eldstæði. Steypt var undir og hlaðið
um kring. Yfir voru tréristar á öllum þil-
förum uppúr. Á hlóðum kraumaði í ca 400
lítra potti þar sem spónamatur var soðinn
fyrir áhöfnina.
Fjöldi Stokkhólmsbúa fylgdust með af
eftirvæntingu þegar Wasa lét frá bryggju.
Undir fjórum seglum rann skipið virðu-
lega meðfram Skeppsbron, sem er
strandgata gamla miðbæjarkjarna Stokk-
hólms. En þegar skipið hafði siglt um
hálfa mílu kom skyndilega hvöss vind-
hviða sem fyllti seglin. Skipið hallast
mikið undan vindi, réttist síðan við um
stund en hallar síðan svo að sjór streymir
inn um fallbyssuopin bakborðsmegin. Þar
með voru dagar herskips Gústaf II Adólfs
svíakonungs, Wasa, taldir, að sinni. Skipið
með segl og veifur uppi, gullskreytt og út-
skorið sökk á augabragði. Hluta áhafnar
tókst að bjarga en um 3 tugir manna
a.m.k. munu hafa farist með skipinu.
Eftir slysið, þegar reynt var að komast að
raun um ástæðu slyssins og finna söku-
dólg, kom m.a. fram að Klas Flemming
aðmíráll hafði látið 30 menn hlaupa frá
borði til borðs til að reyna stöðugleika
skipsins. Eftir að mennirnir höfðu hlaupið
þrisvar milli síða var skipið farið að hallast
svo mikið að hætta var á að skipið kantr-
aði. Var tilrauninni því hætt. Ekki virðist
þetta þó hafa valdið neinum áhyggjum,
því ekki fara fréttir af, að neinu í búnaði
skipsins hafi verið breytt til að færa
þyngdarpunkt skipsins neðar.
III
Að þeirra tíma ntælikvarða lá mest
verðmæti skipsins í fallbyssunum. Voru
gerðar margar tilraunir til að ná þeim upp,
en þar sem skipið lá á 35 metra dýpi voru
þær tilraunir árangurslausar. Það var ekki
fyrr en 1663 og 4 að fundin hafði verið
upp köfunarklukka sem nota mátti við
björgun fallbyssa. Var hún eins og stór
kirkjuklukka í laginu sem pallur hafði
verið festur á um feti undir neðri brún
klukkunnar. Kafarinn stóð á pallinum og
dugði loftið sem lokaðist inni í klukkunni
honum til 20—30 mínútna köfunar. Kom
fyrir að freistast var til að vera of lengi
niðri og voru menn þá dregnir dauðir upp.
Tókst á þennan hátt að bjarga a.m.k. 53
fallbyssum sem allar voru seldar til
Þýskalands.
Næstu þrjár aldirnar lá Wasa á botni
Stokkhólmshafnar flestum gleymt. Það
var ekki fyrr en 1956 að maður að nafni
Anders Fransen tókst að staðsetja flak
Wasa. Þá hafði lengi verið vitað, að þar
sem Wasa lá var eitthvað það er var þeim
er hugðust nota akkeri í höfninni hættu-
legt og það voru ófá skip sem höfðu tapað
akkeri á þessum slóðum.
IV
Þegar Wasa var fundið var hafist handa
við að bjarga því. Það var þá djúpt grafið í
leir og hafnarleðju. Kafarar úr sjóhemum
sænska grófu sex tuttugu metra löng göng
undir flakið og komu undir það taugum.
Skipinu var lyft í 18 áföngum og dregið
inn á grynnra vatn. Áður en ákveðið var
að nota þessa aðferð við björgun Wasa
höfðu komið fram margar frumlegar
hugmyndir. Þeirra frumlegastar voru um
að frysta um Wasa stóran ísklump og láta
hann fljóta upp. Einnig var rætt um það í
fullri alvöru að fylla skipið af borðtennis-
kúlum og láta flotkraft þeirra lyfta skip-
inu. En hefðbundnasta aðferðin varð ofan
á.
Mikið verk var að þétta skrokkinn. Allt
járn, boltar og hnoð höfðu ryðgað í sund-
ur og víða voru göt á skrokknum þar sem
stykki höfðu brotnað úr vegna akkeris-
búnaðar skipa og fúa. Varð að setja
bráðabirgða bolta og smíða í götin.
24. apríl 1961 fylgdust fulltrúar blaða,
útvarps og sjónvarps hvaðanæva að. úr
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ 63