Eimreiðin - 01.01.1923, Síða 128

124
R1TS]Á
eimreiðin
leika mennina. Fulltrúar þessara stefna eru silkikjólarnir og vaðmálsbux-
urnar, og nafn sögunnar er því réttnefni þó það sé annars ekki heppilegt-
0ðrum þræði er hin gamla íslenska sveitamenning, vaðmálsmenningin,
luraleg og áferðarleiðinleg, en haldgóð og hlý og hefir sýnt það með þvl
að standast allar raunir, að hún á við hér.
Hinu megin er svo hin erlenda silkikjólamenning, áferðar falleg 09
laðandi fyrir augað, en hafandi í för með sér ýmsar fylgikindur, svo sem
þá bræður Móð og Frans, sem ekki eru æskilegir, enda kunna ekki að
lifa hér í sveit. Þessi stefna á því heima í bæjunum, einkum Reykjavik.
Bregður skáldið nú upp á víxl myndum af þessum tveim stefnum og
samspili þeirra og reipdrætti um mannfólkið.
Það leynir sér ekki að skáldið er sjálft á bandi vaðmálsbuxnanna. Að
vfsu sér hann vel þverbrestina, sem þar eru til. Hann lýsir hreppstjor-
anum og kerlingarskassinu hans, sem sýna, að lítilsmenska, hroki og jafn-
vel hrein og bein fúlmenska er til undir meinleysislega vaðmálsyfirborð-
inu. En hann sýnist varla sjá neitt gott við hina stefnuna, eða ekki man
eg til að það komi fram í þessari bók.
Persónurnar, sem togast er á um, á leiksviði sögunnar, eru dregnar
upp örugt og gumlaust. Þar eru engin gífur, hvorki til ills né góðs. As-
kell, sem kalla verður söguhetjuna, er vel gefinn og framgjarn unglingur,
sem brýst til menta þrátt fyrir fátækt. Hann er „vaðmálsbuxna“-maður,
en hann sér hve fallegri áferðin er á hinu, og vill ekki fara á mis við
þann styrk. Hann þarf líka á því að halda, því stúlkan hans, hún Svava,
dóttir aðal vaðmálsbuxnafulltrúans, er alls ekki ósnortin af dýrð hinnar
stefnunnar. Hana dreymir um mentun og „piano". En þó að Áskell finnt
hjá sér kraft til þess að nota fágun hinnar stefnunnar, þá er hann hrædd-
ur við hana og þorir ekki að láta Svöfu komast í kynni við hana.
Áskei! gerir tilraun til að sameina báðar stefnurnar. En hann misstígur
sig og bitinn fagri er óðar hremdur af öðrum. Siikikjóllinn sigrar í þess-
ari sögu. Höf. þekkir, að það er rík tilhneiging hjá fólki til þess, að „vera
með“ þeim, sem undir verður.
Að mínum dómi er bók þessi mikil framför frá fyrri bókum sama höf-
undar. Skáldsagan sýnist liggja betur fyrir honum en æfintýrin, því að
einmitt æfintýrin í þessari bók eru það lakasta, og skal því þó engan
veginn neitað, að sum þeirra, t. d. um „Móðinn", eru lagleg og vel samin.
Mynd sögunnar er dreginn upp með djörfum dráttum og einföldum, þó að
vitanlega sé hún ekki smíðagallalaus. Höf. sneiðir vel hjá þessum seig-
drepandi lýsingum, sem leirskáld nota til þess að sálga með þolinmæð*
lesendanna, en lætur persónur sínar lifa og starfa umsvifalaust, og alt um-
hverfið er látlaust og eðlilegt.
Stór tilþrif eru ekki í persónulýsingunum, og mætti leggja það út sem
kjarkleysi, hve fljótt höf. losar sig við Áskel eftir að stórviðrið skellur
á honum, en þetta gæti eins vel verið það, að skáldið þekkir takmarkanir