Eimreiðin - 01.04.1938, Síða 109

Eii»eiðin
RADDIR
229
*ðisleg; 0g áhrif frá henni sköpuðu Sturlungaöldina, sem var hrein-
l''tað hiegralýðræði, sem hygði á foringjaréttinum og er aigerlega hlið-
stjórnfari síðustu áratuga, sem er vinstralýðræði og byggir á kosn-
lngum 0g meirihlutavaldi.
Ei
nraeðið (despótíið) er til á mörgum stiguin og í ýmsum myndum
'cWi, tascismi, nazismi, kommúnismi). I>að er í eðii sínu mjög lirein
saniræm ríkisstefna, og sú eina sem til greina getur komið þar sem
cg ,n síúlf er óvirk á stjórnmáiasviðinu, t. d. vegna mentunarskorts
st-. 'egna striðsástands og annara vandræða. Einræðið er, — öfugt við
°uileysið, — sterkasta stjórnfarið í aflraunum út á við, en ber mcin
Slft hiN ■
lnnra. Erelsisþráin getur sprengt það þegar minst varir. Einræði
^tUl l)ó stundum orðið rótgróið vegna þess, að það hefur iagt stund á
y. t‘lí5a 1 þarfir þjóðarinnar og efla menningu hennar á ýmsan hátt.
Uilegt einræði er þannig hinn bezti skóli undir þjóðræðið. En það er
* 'nar að einræðið lýsi sér þannig, enda erfiðleikar þess oft meiri en
’ að stjórnendurnir séu þeim vaxnir.
s . ^Ier a landi ríkti einræði aðallega frá 1662 til 1874, og má þó reyndar
agSjU ahan tímann frá 1262, þar sem aðalvaldið var þá útlent. Én engu
S1ður var þó allvíðtækt þjóðfrelsi ríkjandi hinar fjórar aldir frá 1262
1662.
úiu Clnt l)ln®ræfíi er enn scm Éomið er sjaldgæfasta stjórnfarið í heim-
or i1 °S ile^ur sjaldan haft yfirhönd. En hugmyndin er þó gömul og liún
Ý 'að mark, sem öll þjóðfélagsleg framþróun altaf liefur stefnt að eftir
:n;-,n leiðum, þar sem hún hefur haft frið .til þess. Það er ófriðarand-
trufi°g ófriðarhættan — þessi erkifjandi állrar siðmenningar, sem hefur
að 0g tafið þroska þjóðræðisins fram á þennan dag. Það eru frið-
lu hjóðirnar, sem Iiafa þau forréttindi að geta lireinræktað hjá sér
j 1 ra‘ðilegt stjórnskipulag og sýnt heiminum það. Þvi að þjóðræðið er
rik'lUn °S veru ekkert annað en friðarliugmyndin gerð að veruleika. Þjóð-
sen 1 ^ el'l'eri anna® en trygður og innsiglaður friðarsáttmáli — ábyrgð,
jn" t'jóðin sjálf stendur á bak við, fyrir því að samtraust geti haldist
a V1® og tiltrú út á við. Þetta hvorttveggja getur ekkert annað stjórn-
að 1>Ulag “hjTgst. En flestar jijóðir hafa ekki ennþá getað gert þjóðríkið
'eruleik lijá sér, vegna þess að það samræmist illa hernaðarhug og
ofriðarhættu.
j)a^ar Seni vér íslendingar erum yfirlýst friðarþjóð og óáreittir, þá mætti
p 1 l'ykja undarlegt og óafsakanlegt að lenda í lýðræðisþróuninni. —
og fVrSt Cr nu l)að’ að uPPlýsing i stjórnvisi hefur verið lítil sem engin,
j S'° er Oft erfitt, jafnvel fyrir þá sem hafa skygnst eittlivað um í
j |rri fr;eðigrein, að þekkja skaðlega þróun á byrjunarstigi. — Það var
Ur ekki fyr en um og eftir stríðið, að hrun lýðræðisríkjanna hófst
Og
t) _ menn fóru að átta sig á þeim svikagrundvelli, sem þau höfðu
eii^ * ha® haf« verló fastur liður í baráttuaðferðum lýðræðisflokkanna
Un °S *'CI 'iógungsi enn, að kenna hver öðrum og aðkomandi erfiðleik-
11111 þær misfellur, sem í raun og veru voru óhjákvæmilegar afleið-