Eimreiðin - 01.07.1952, Blaðsíða 39

Fictnska alíiœÖin og höíundai hennai.
Fyrir 200 árum ...
eftir Þórhall Þorgilsson.
(Niðurl.)
Samkvæmissalirnir — les salons — á heimilum aðalsmanna
°g auðkýfinga borgarastéttarinnar voru miðstöðvar hins nýja ald-
aranda, upplýsingastefnunnar og fríhyggjunnar. Þeir voru sam-
komustaðir hinna mestu andans manna samtímans og gróðrar-
stóðvar nýrra skoðana, einnig þeirra, sem ekki máttu fara hátt,
Vegna þröngsýni hinna ráðandi afla í þjóðfélaginu. Það var helzt
kvenfólk, sem stjómaði þessum sölum, og sumar konur gátu með
auði sínum, fegurð eða gáfum komizt í áhrifaaðstöðu hjá ráðandi
mönnum ríkis og kirkju til framgangs ýmsum gagnsemdarmálum.
Ein þeirra kvenna var frú Geoffrin, mikil vinkona d’Alemberts.
Hann fékk hana til að veita alfræðingunum frjálsan aðgang að
samkvæmunum á heimili hennar, og hún hjálpaði þeim á ýmsan
^att, talaði máli þeirra við áhrifamenn, studdi umsóknir þeirra um
sa?ti í fræðafélaginu — Académie Frangaise — og lagði fé af
m°fkum til alfræðabókarinnar, enda hafði hún til þess nóg efni.
^eð aðstoð samkvæmissalanna unnu alfræðihöfundarnir annað
sðalvígi gamla skipulagsins, sjálft fræðafélagið. D’Alembert var
^Jörinn meðlimur þess 1754, og með honum berst vorblær hins
nyja tíma inn í sali akademíisins. Frá 1760 að telja má segja, að
boðberar upplýsingarinnar hafi þessa frægu stofnun á valdi sínu
°?, neyti aðstöðunnar til að breiða kenningar sínar þaðan út til
bjóðarinnar. Sjálft akademíið verður útbreiðslumiðstöð byltinga-
nugsjónanna . ..
í verzlunarlegu tilliti varð alfræðin hið mesta fyrirtæki sinnar
tögundar, sem menn höfðu sögur af. í meira lagi ábatasamt fyrir-
tæki, svo að aldrei kom til þess að óttast þyrfti áhugaleysi kostn-
a®armannanna. Árið 1777 var allur kostnaðurinn við útgáfuna
orðinn talsvert á aðra milljón franskra punda — 1 pund jafngilti
2 gullaurum — en þá höfðu tekjurnar af sölunni numið nærri
, efaldri þeirri upphæð. Til ritlauna gekk aðeins einn tíundi hluti
utgjaldanna, og af þeim fengu þeir bróðurpartinn Diderot og