Eimreiðin - 01.07.1957, Blaðsíða 10

162
EIMREIÐIN
styrk til slíkra kraítaverka? Var það ef til vill vitundin um,
að þeir voru afkomendur víkinga og annarra garpa? Eða liöfðu
þeir ekki lifað tímana tvenna með þeim Gretti og Gísla
Súrssyni? Var það ef til vill vitundin um, að þeir geymdu í
þjáningum sínum og juku í fátækt sinni dýrustu listaverk
norrænna þjóða? Eða var það kannski sköpunargleðin yfir
haglega gerðum brag eða listilega gerðum kistli? \'art mun
þessum spurningum nokkurn tíma svarað til hlíiar. En
víst er það, að reisn jijóðarinnar í niðurlægingunni, styrkur
hennar og dirfska í fátæktinni er að miklu leyti afleiðing
aljjýðumenntunar, sem grundvölluð er á sögujiekkingu, skáld-
skaparkunnáttu og alþýðlegum fróðleik ýmiss konar.
Það er vitað, og liefur allmikið verið rætt um og ritað, að
lestrarefni íslenzks fólks nú á síðari tímum er heldur mis-
jafnt, hvað gæði snertir og gildi. Ekki er æðilangt síðan meg-
inþorri þjóðarinnar kunni mikið af kvæðum þjóðskáldanna,
Steingríms og Matthíasar. Og kunn eru orð klerksins um Bí,
bí og blaka og Sí baba, sí baba. Þar sem áður riðu ungir svein-
ar um héruð á leið á mannamót og kváðu við raust, fara nú
gleiðgosalegir unglingar á jeppabílum og æpa Rokk, rokk,
rokk að amerískri fyrirmynd. Og börn þeirra manna, sem
þekktu atburði Njálu og Eglu eins vel og sitt eigið líf, lesa
vart annað í tómstundum en ritlinga á borð við Hjartaás-
inn og Sök. Og skyldi sú staðreynd, að útgáfa lélegs og menn-
ingargildislauss lesefnis er orðin ein hin öruggasta tekjulind
íslenzkra braskara, benda í Jiá átt, að við séum að reisa menn-
ingu framtíðar okkar ,,á traustum grundvelli fortíðar?"
Þær geysimiklu breytingar, sem orðið hafa í þjóðfélagi
okkar á síðustu öld, hafa orðið orsök þess, að þær stofnanir,
þau menningarfyrirbæri, sem áður fyrrum önnuðust þá fræðslu,
er var grundvöllur íslenzkrar alþýðumenningar, eru nú úr
sögunni. Hin fjölmennu sveitabýli tilheyra liðnum tíma
— með sagnalestri og rímnakveðskap — lifa aðeins í minning-
um elztu manna. Sveitamaðurinn hefur verið hrifinn úr ein-
angrun og fásinni dalsins og settur niður í fjölmenni bæja og
Jrorpa, þar sent setningarnar, „ég hef svo mikið að gera, ég má
ekki vera að þessu,“ — eru orðnar að nokkurs konar einkunn-
arorðum, sístögluðum. Heimilin eru því ekki lengur sá af-