Eimreiðin - 01.09.1974, Síða 58

EIMREIÐIN
aðeins myndir, sem eru tákn, hugtakið tákn, „symból“, er miklu
viðtækara. Atburðir geta verið tákn, (t. d. innreið Jesú í Jerú-
salem eða Keflavíkurgangan), tónlist getur einnig verið „sym-
bólsk“, og orð eru tákn. Tákni má líkja við glugga, sem annar
veruleiki birtist í gegnum. „Gegnum Jesú helgast lijarta / í
himininn upp ég líta má“, segir sr. Hallgrímur. Gegnum tákn-
ið (hjarta Jesú hér) sér inn i veruleik, sem ekki verður tjáður
betur á annan liátt.
Sagan fellur undir skilning á tákninu. Hún er i mörgum til-
vikum betra miðlunarform en t. d. niðurstöður og yfirlýsing-
ar. Sumir telja t. d., að bókin „Á ströndinni“ eftir Neville Shute
liafi haft meiri áhrif á afstöðu og viðbrögð Ástralíubúa (hún
gerist þar) til kjarnorkusprenginga en fullyrðingar vísinda-
manna. „Á ströndinni“ er visindaskáldsaga, sem er bókmennta-
grein, er nýtur vaxandi athygli og virðingar i bókmenntaheim-
inum, enda þótt þessi grein bókmenntanna hafi ekki náð að
skjóta rótum hér á landi. Vísindaskáldsagan er raunverulega
hinn spámannlegi andi rithöfundarins að verki. Hann „sér“
fram í framtíð mannsins, spyr um mennskuna, afdrif hennar
og innihald, „hvernig verður mennskan í framtíðinni“ eru
spurningar, sem lesa má út úr verkum Gore Vidals (t. d. Messi-
ah) og Kurts Vonneguts (t. d. The Cat‘s Cradle).
Miðaldakirkjan notaði hin sýnilegu, myndrænu tákn í mun
ríkara mæli en nú er gert. Málverkin og leiksýningar kirkj-
unnar voru Biblía ólæss almúgans. En þróunin varð frá aug-
anu til eyrans, frá myndinni til orðsins, sífellt meir var stefnt
í átt til skynsemidýrkunar — innan kirkjunnar sem utan. Hug-
urinn varð fjötraður í skynsamlegar skorður. Ef til vill hefur
þessi leiða þróun náð hámarki með okkar þjóð, þessari liand-
ritanna og bókanna þjóð, sem að sama skapi er snauð að dans-
list og leikrænum arfi.
Maðurinn býr til tákn og myndir til þess að tjá hug sinn og
til þess að þjóna sköpuninni. IJvort sem hann gefur unnustu
sinni trafakefli eða ilmvatn eða yrkir óvini sinum níðvísu, þá
er hann að tala með táknum. „Gefðu manninum grímu og liann
mun segja þér sannleikann“ sagði Berthold Brecht. Þær grím-
ur, sem maðurinn notar til þess að tjá sig með og sjá veröld-
ina í gegnum, eru býsna margvíslegar. Táknin eru ekki grim-
ur í neikvæðum skilningi, þau eru lík glugga, sem vísar inn i
manninn. Tákn geta reyndar orðið þrúgandi, orðið að illu
skurðgoði, og eru þess ótal dæmi.
Gríska orðið parabole (dæmisaga) merkir að setja einn hlut
við hliðina á öðrum. Skáldskapur er oft og tíðum einmitt þann-
302