Ægir - 01.11.1982, Blaðsíða 10

Jón Þ. Þór:
Frá árdögum íslenskrar
landhelgisgæslu
I.
Frá aldaöðli hafa stórir flotar erlendra veiði-
skipa sótt á íslandsmið ár hvert. Á meðan Danir
höfðu stjórn íslandsmála með höndum var gæsla
fiskimiðanna í þeirra umsjá. Lengi vel var sú gæsla
þó ekki annað en nafnið tómt. Herskip voru send
til íslands öðru hvoru með vorinu og dvöldust þá
við lartdið fram undir haust. Þetta voru seglskip,
sem hinum erlendu fiskimönnum stóð lítill stuggur
af, og sjaldan kom það fyrir að þau tækju veiði-
þjófa í landhelgi. Mun það og sönnu nær, að þessi
skip hafi fremur verið send til íslandsstranda til
þess að minna útlendinga á veldi Danakonungs og
landsmenn á föðurlega umhyggju hans, en til þess
að annast eiginlega landhelgisgæslu. Má þá ekki
gieyma því, að eftir að kom fram á 19. öld a.m.k.,
höfðu áhafnir herskipanna einnig með höndum
önnur störf, svo sem strandmælingar og björgun-
arstörf.
Eftir að kom fram yfir 1850 fjölgaði mjög þeim
erlendu veiðiskipum, sem sóttu á íslandsmið og
munaði þar mest um aukin umsvif franskra dugg-
ara.Til þess að mæta hinni auknu ásókn útlending-
anna ákváðu Danir að efla landhelgisgæsluna jafn-
framt því að þeir féllu frá gamalli venju um að við
ísland gilti 16 sjómílna landhelgi (4 danskar
mílur). Árið 1859 var korvettan 0rnen send til
gæslu við ísland og var foringja hennar fyrirskipað
að framfylgja 4 sjómílna landhelgi (1 danskri
mílu).1 Og eftir þetta héldu Danir aldrei fram
stærri landhelgi hér við land, enda erfitt um vik
fyrir þá, þar sem flestar þjóðir Norður-Evrópu
héldu sig við 3ja mílna lögsögu er hér var komið
sögu.
Eftir 1859 munu gæsluskip, eða ,,Stationsskib“,
eins og Danir kölluðu þau, hafa verið á íslands-
miðum a.m.k. flest sumur. Er danski flotinn hafði
tekið gufuaflið í þjónustu sína var tekið að sen ^
hingað hinar svokölluðu gufuskonnnortur, P- ’
skip, sem voru búin gufuvélum, en höfðu seg
búnað og byggingarlag gömlu skonnortanna. vo
sum þeirra reyndar gömul seglskip, sem gufuve
höfðu verið settar í. Þessi skip önnuðust hér
fram um miðjan síðasta áratug 19. aldar. Þau v ^
yfirleitt fremur ganglítil og sein í snúningum,
gerðu þó sitt gagn á meðan erlendar þjóðir s®n._
einungis seglskip til veiða á íslandsmiðum. ^
sumra þessara gömlu varðskipa hljóma va*aU..u
kunnuglega í eyrum margra íslendinga, en þau
t.d. Fylla, Díana og Ingolf. Þegar kom fram 3
öld voru önnur og yngri skip, sem báru sömu n
oft við gæslu hér við land. ^
Um 1890 varð gjörbreyting á sókn útlendinga^
miðin hér við land. Þá tóku útlendir
einkum breskir, að leita fisks við ísland og ^
leið á löngu uns stórir flotar þeirra
ströndum landsins á hverju vori. Togararmr
miklu meiri usla á fiskimiðum landsmanna en
skipin höfðu áður gert. Þeir voru búnir stórvir ^
veiðitækjum, sóttu mest á grunnslóð og eym_ ®orU
veiðarfæri landsmanna í stórum stíl. Að auki v
þeir gangmiklir, eftir því sem þá gerðist, og sku
inn á firði og flóa, án þess að gæsluskipin en
rönd við reist. ^úið
Dönsk stjórnvöld sáu vitaskuld að við sV0 • „.
mátti ekki standa og sumarið 1895 sendu þau
að til gæslustarfa vel búið herskip. Það var ^
skipið Hejmdal, eða Heimdallur, eins og s ^
ingar kölluðu það oftast. Hejmdal var vel vop ^
búinn. Hann var 1. 342 smálestir að stærð og^.
17 mílur á vöku, sem var mun meiri hraði en . sS-
ur togari gat náð. Á skipinu voru margar fa r„
ur af ýmsum gerðum, það var búið fjórurni tu^
skeytarörum og á því var 156 manna áhötn.
570 — ÆGIR