Ægir - 01.11.1982, Blaðsíða 27

yttisum aðstæðum öðrum í verstöðvunum en oft
Var ^átslagið dálítið mismundandi í verstöðvunum
e l'r því, hvort formaðurinn vildi hafa bát sinn
^ern rennilegastan og sem bezt róðrarskip. Þetta
att 1 einkum við, þar sem mikil keppni var í að
omast fyrstur á miðin og það átti mest við vestra
Par sem sótt var með línu. Þótt kjallag og stefni
vmri í meginatriðum eins í verstöð, voru ekki
^vinlega nákvæmlega sömu hlutföll í lengd og
reidd. Þótt munurinn væri lítill og stundum vart
sJaanlegur nema fyrir æft auga, gátu bátar verið
mJög misþungir í róðri og misgóð sjóskip.
r3bátaformaðurinn
Arabátaformaðurinn þurfti að kunna margt
yrir sér. Hann var ekki ,,ólærður“, þótt hann
Vnni ekki á kompás né að mæla sólarhæð með
Sextant. Þessi skip, oft kjölfestulitil, þoldu lítinn
^lnd undir seglum og erfitt að verja þau áföllum í
röPpum sjó. Stjórnlist árabátaformannanna var
yggð á reynslu kynslóðanna og eigin reynslu og
mfingu. Að stjórna árabáti í háskasiglingu var
'Þrótt, sem margir náðu mikilli leikni í og urðu
°rðlagðir afburðamenn. Þeim hlekktist sumum
a ðrei á, þótt þeir sæktu fast sjóinn. Lagni og snar-
^ði var nauðsynlegur hæfileiki, en ekki síður
smfileiki til að meta rétt afstöðu til sjóa. Væri
'gldur beitivindur eða hliðarvindur og sæist til
a8a eða brotsjóa i tæka tið, þá átti formaðurinn
Veggja kosta völ, og það gat skipt sköpum, hvorn
hann valdi.
Óldur á hafi úti brjóta ekki jafnt á löngum
a la. heldur myndast á þeim svonefndir hálsar,
ar sem ekki brýtur úr öldunni. Formaðurinn mat
a nú á augnablikinu, hvort hann ætti heldur að
að^3’.þegar Þann sa til brotsjóarins, að freista þess
na báruhálsinum, og sleppa þannig við ölduna,
^ar sem braut úr henni, eða lækka seglið eða taka
y.r Þvi vind með vindbandinu og láta það slást
^ndlaust, en þannig gat hann haldið bátnum beint
sÞpí °8 beðið brotsins. Það gat, svo sem áður
v ®lr’ skipt sköpum, hvorn kostinn formaðurinn
u 1 á þeirri örstuttu stund, sem hann hafði til
raða. Ef ákvörðun hans var rétt, hann náði
bár^hálsinum, þá gat hann sloppið við brot, sem
Urinn hefði ekki borið af sér, þó hann hefði lóð-
sj UpPi það. Ef hann á hinn bóginn misreiknaði
,ienti báturinn hálfflatur í brotinu með seglið
Þ’°g þá hefðu hans sjóferðir ekki orðið fleiri.
lnugum vindi og sjó var einnig reynt að sigla
eftir báruhálsunum, og þá var mestur vandinn að
gæta vel seglanna, taka úr þeim vind í tæka tið,
svo að báturinn stafnstingist ekki. Væri haldið
beint undan, voru seglin hækkuð á bárufaldinum,
annars tók allan vind úr seglinu í öldudalnum og
skipið varð ferðlaust og lét þá ekki að stjórn í
næstu öldu.
Það yrði of langt mál, að rekja allt það hér, sem
árabátamaður þurfti að kunna fyrir sér í stjórnlist
á þessum viðkvæmu fleytum, og þá ekki sízt, þegar
kom að brimlendingunni; þá var betra að hann
mæti rétt, hvað gera skyldi, hann fékk ekki tæki-
færi til endurmats, og það átti reyndar við um alla
siglinguna af hafi utan í hættuveðri á árabát; að
skjátlast einu sinni gat kostað lífið.
Þekking árabátaformannanna á veðurfari á
heimslóðum er okkur nútimamönnum töpuð, en
hún var byggð á reynslu kynslóða á óteljandi af-
brigðum af skýjafari, sólfari og tunglfari, hegðan
fugls (hækkaði sig undir veður), sogi landöld-
unnar, og gigtinni í gamlingjum og ýmsu öðru,
sem okkur er nú hulið.
Það sýnir, hverju leiknin og þekkingin gat
valdið, að i sumum stærstu verstöðvum landsins
urður slysin fæst, þar var reynslan mest og fólkið
þjálfaðast.
Það var ekki farið að nota áttavita á áraskipum
fyrr en kom fram undir aldamót og líkast til hefur
enginn árabátaformaður sett útí korti, en ratvísin
var furðuleg, og er það stutt mörgum sönnum
dæmum. Einnig það var byggt á þekkingu, bæði
forfeðranna og eigin þekkingu og athygli. Glöggir
menn þekktu hvern stein, ef þeir höfðu landkenn-
ingu, þekktu sjólagið hér og þar á leið sinni og
staðsettu sig eftir því; gátu áætlað bæði siglinga-
hraða og róðrarhraða af hinni furðulegustu ná-
kvæmni eftir aðstæðum.
Og þá er næst að minna á þá yfirgripsmiklu
þekkingu, sem formaðurinn þurfti að hafa á fiski-
miðum sinum og hreyfingum fisks á slóðinni,
hvenær gekk fiskur á þetta miðið og hitt miðið,
hvenær var hann uppí sjó, hvenær við botn, og
hvenær tók hann þessa beituna eða hina.
Þá þurfti formaðurinn að kunna til stjórnar á
mönnúm og verkum og þá sem nú krafðist það
sinnar kunnáttu.
Seglbúnaður
Seglbúnaður fiskibáta á landnáms- og þjóðveld-
isöld og reyndar allt fram á 19du öld, hefur verið
ÆGIR — 587