Ægir - 01.11.1982, Blaðsíða 28

skautaseglið en það var þversegl með tveimur
skautum. Seglið var fyrr á öldum ofið úr ull. Svo
segir í Ferðaþók Eggerts og Bjarna, að ,,það hafi
verið úr þunnum og fíngerðum ullardúk, sem of-
inn var með líkum hætti og léreft. Dúkur þessi
kallast einskefta og notar bændafólk hann í
skyrtur.“
I Ferðabókinni er að vísu verið að lýsa seglbún-
aði Kjalnesinga uppúr miðri 18du öld, en þaðan
var þá róið litlum bátum í þann tíma, fjagra-
mannaförum og niður í eins manns kænur.
Það halda menn, að þetta efni hafi verið notað i
segl frá fyrstu tíð hér við land á fiskibátum og allt
fram 19du öld. Lúðvík segir (íslendingar og hafið)
að seglið ,,hafi oftast verið úr vaðmáli eða heima-
ofið úr tvisti. Tíðkuðust segl úr slíku efni allar
götur þangað til síðla á öldinni sem leið. “
Það er trúlegt, að segl hafi ekki verið notuð
framan af öldum á minnstu bátunum.
Á stærri fiskibátum er glöggt af sögunum að segl
hafa verið mikið notuð frá fyrstu tíð.
Það er ástæða til að endurskoða eitthvað al-
menna skoðun fræðimanna á siglingagetu á fyrstu
öldum íslandsbyggðar, þegar íslendingar voru sem
mestir sæfarendur.
Skipskjölurinn er uppfinning norrænna manna
að talið er og þessi kjalsmíð ein orsök þess árang-
urs, sem norrænir menn náðu umfram aðra sína
samtíðarmenn á um skeið.
Kjölurinn gerði mönnum auðveldara að stöðva
skipið á stefnu og gerði það einnig mögulegt að
beita í vind, sem hefur verið nær ógerningur á kjal-
lausu skipi. Menn hafa haldið, að norrænir menn
hafi ekkert getað beitt í vind með þverseglinu. Það
er auðvitað, að þeir hafa ekki getað beitt með því
segli einu, eins og með fram- og afturseglunum
síðar, en beitt eigi að síður í skaplegum vindi, ef
annað skautið var strengt framí barka en hitt aftur
í skutröng. Það er talað um að þeir hafi lagtzt í rétt
á kaupskipunum, og það halda menn að hafi þýtt
að þeir hafi látið flatreka. Þessi skip, knerrirnir,
háir á sjónum og lausir á kjölnum voru ekki til þess
fallin að láta þau flatreka í roki og stórsjó.
Djúpskreið skip verja sig vel á reki, ef þau líka eru
það stór að frá þeim myndist straumröst, sem slær
á brotsjóa, en þessi léttu skip fornmanna hafa ekki
verið vel fallin til reks í foráttuveðrum. Það er
áreiðanlega merkingin með orðunum ,,að leggjast í
rétt,“ að skipunum var lagt til, eins og það heitu a
seglskipamáli, en þá er seglum hagrætt þannig a
skipið horfir við vindi, flatrekur ekki.
Auðvitað hefur þetta ekki verið eins hægt me
einu saman skautaseglinu eins og fram- og aftur
seglum síðar, en eigi síður trúlega hefur verið hæS
að hagræða þessu segli svo, að skipið hélclis
nokkuð að vindi. Það úir og grúir af sögninni o
beita í sögunum:
—Flóka beit ekki fyrir Reykjanes—
—En er þeir Önundur lögðust í nauðbeitu þá testlS
ráin— ..
—Þá tók einn maður til máls og mælti við Le^;
,,Hví beitir þú svo mjög undir veður skipinU'
Leifur hafði séð á undan mönnum sinum sker og
því menn og hann svarar: .
—,,Nú vil ég að við beitum undir veðrið, svo
vér náum til þeirra.“
Slík dæmi eru fjölmörg í fornum sögum, h1IlS
vegar er því hvergi lýst fremur en verklagi yfir*el
hvernig þeir hagræddu seglinu. . ,
Það er auðvitað, að þótt þeir gætu beitt í vlU ’
þá dugði þessi seglabúnaður, skautaseglið el ’
ekki ævinlega til þess, að þeir næðu undir lan ’
þar sem þeir ætluðu að taka höfn, ef vindurinn v
þrálátur aflandsvindur. Það gat reynzt seglskiP3
mönnum síðar erfitt, þótt seglabúnaður v
meiri.
Menn hafa viljað skýra hina löngu hrakninga’
stundu allt frá íslandsströndum og suður að Br
landseyjum með því, að þeir hafi verið bjarg
lausir á reki. Hitt er líklegra, að þegar þeir e ^
gátu haldið sér við eða varið skipið með þvl
leggja því í rétt, hafi þeir notað það ráðið, se^
seglskipamenn hafa notað á öllum tímum, seIT1var
að láta flakka undan á horni af seglinu. Þetta
eina leiðin til að verja seglskipin í foráttuveðr
Þá var alveg sama, hversu góður seglbúnaður
var það þýddi ekki að leggja því til, skipinu s^
alltaf frá vindi og lá þá flatt fyrir brotsjóum, Þe®
komið var ofsaveður. r
Þá var fangaráðið að láta flakka undan. Þettn
eina skynsamlega skýringin á hinum löngu hr
ingum. Þessi flatrekskenning milli landa Pa
engan veginn við menn, sem héldu upp re®
bundnum siglingum um Norðaustur-Atlantsh
588 — ÆGIR