Ægir - 01.11.1982, Síða 11

Þetta mikla skip virtist þannig vel búið til gæslu-
starfa en brátt kom í ljós, að það hafði ekki roð við
l°gurunum. Hejmdal gat ekki verið nema á einum
^að í einu og Danir höfðu ekki tök á að senda
'ngað fleiri skip. Því mátti öllum vera ljóst, að
árangur að nást í baráttunni við togarana,
yrðu íslendingar að leggja sitt lóð á vogarskálarnar
aðstoða varðskipsmenn eftir föngum. Er þá
°ks komið að viðfangsefni þessarar ritgerðar:
Vrstu hugmyndum og tilraunum íslendinga til
ar>dhelgisgæslu.
n.
Eegar erlendir togarar tóku að flykkjast á ís-
ar>dsmið voru landsmenn illa í stakk búnir til þess
a reka þá af höndum sér. Þeir höfðu hvorki vopn
ae skip, sem duga mættu gegn hinum erlendu
önnum og löggæsla á höfnum var engin að heitið
®at- Eina ráðið, sem íslenskum sýslumönnum var
1 taskt, var að láta róa með sig út í togarana,
re'sta þess að komast um borð í þá og hreinlega
feJa skipstjórana á að sigla til hafnar. Þetta
yndu sýslumenn nokkrum sinnum og sýndu
ntir þeirra mikinn skörungsskap er þeim tókst að
ndsama lögbrjóta með þessum hætti. Áður en
Ja lað verður um þessa ,,landhelgisgæslu“ sýslu-
j. anna skal hins vega vikið nokkrum orðum að
fstu hugmyndum danskra sjóliðsforingja um
r fslendinga í störfum gæsluskipsins.
ár ó^ £r ^yrst ^ ta^a> a^ art^ 1895, fyrsta
Um Sem ^ejmda.l var við gæslustörf á íslandsmið-
st ’.Var stofnað til tuttugu eftirlitsstöðva („udkigs-
ioner“) á ströndinni allt í kringum landið. Þeir,
saf Vötctust til eftirlits á stöðvum þessum, áttu að
arana saman upplýsingum um ferðir erlendra tog-
beir a tlva<-)a svæði og mið þeir sæktu helst og hvar
a^'r it^ldti sig mest á hverjum árstíma. Hugmyndin
( Vssari eftirlitsþjónustu hefur vafalitið verið
Hnn frá foringjum gæsluskipsins og var tilgang-
ko;
Utlnn vitaskuld sá að auðvelda gæsluskipinu eftir-
in °rttn- Tækist að safna áreiðanlegum upplýs-
am ^ Um’ tlvar toSararnir héldu sig helst á hverj-
þ arstíma gæti gæsluskipið haldið sig þar og
^nntg komið í veg fyrir landhelgisbrot. Jafnframt
b^^tElitsmönnunum boðið að senda varðskipinu
’ ef þeir sæju til togara að ólöglegum veiðum.3
v'tað 6r Sama °§ ekkert um þessa eftirlitsþjónustu
Uf • Eftirlitsmennirnir voru ólaunaðir og árang-
u man enginn hafa orðið af störfum þeirra. Þær
Ysingar, sem frá þeim komu, bárust of seint til
að geta orðið að gagni.4 Danirnir, sem komu eftir-
litsþjónustunni á laggirnar sumarið 1895, virðast
ekki hafa áttað sig á hinum miklu vegalengdum og
erfiðu samgöngum á íslandi. Engu að síður var
hugmyndin góðra gjalda verð og til þess fallin að
koma landsmönnum í skilning um, að þeir ættu
hér sjálfir mestra hagsmuna að gæta.
Og hugmyndin lifði áfram. Sumarið 1897 reyndi
G. Holm, sem þá var skipherra á Hejmdal, að
koma á samskonar eftirlitsþjónustu, en það bar lít-
inn árangur. Hinn 6. október 1897 var Hejmdal í
Hafnarfirði og þá skrifaði Holm Magnúsi Steph-
ensen landshöfðingja bréf, þar sem hann lýsti ár-
angrinum af eftirlitsþjónustunni og gerði tillögur
um úrbætur. í bréfinu segir í íslenskri þýðingu:
,,Hr. landshöfðingjanum mun vera kunnugt
um, að á næstliðnu sumri stofnaði gæsluskipið
til eftirlitsþjónustu (,,udkigstjeneste“) á strönd-
um íslands til að safna upplýsingum um útlend
fiskiskip. Árangurinn af þessari starfsemi hefur
þó orðið mjög lítill. Mjög fáar upplýsingar hafa
borist og aldrei svo að þær hefðu hagnýta þýð-
ingu er við fengum þær. Þetta tel ég þó ekki
þýða, að eftirlitsþjónustan gæti ekki komið
gæsluskipinu að gagni. í núverandi mynd nær
hún ekki tilgangi sínum, en myndi örugglega
gera það fremur, ef hún væri fyrirskipuð af
stjórninni og launuð. Mín skoðun er sú, að
eftirlitsmennirnir (,,udkigsmændene“) ættu að-
eins að fá lág fastalaun, en hins vegar álitleg
Danska varðaskipið ,,Fylla" (eldri).
ÆGIR — 571