Tímarit lögfræðinga - 01.01.1969, Side 46

um embættistakmörk vfirvalda. Þetta hefur verið skilið
svo, að dómendur eigi úrskurðarvald um það livort fram-
kvæmdarvald hafi í athöfnum sínum farið út fyrir þau
mörk, sem þeim eru sett í stjórnarskrá og öðrum lögum.
Dómsvaldið á einnig úrskurð um gildi la,ga, helgast
þetta af stjórnskipunarvenju. (Sjá hér hók Ólafs Jóhann-
essonar, Stjórnskipun Islands, bls. 407—425).
öllum framangreindum stjórnarskrárákvæðum er það
sameiginlegt, að þau stefna að því að vernda borgarann
gegn ólögmætri árás, hvort sem er af hendi ríkisvaldsins
eða einstaklinga. Það þykir bezt tryggt með því að leggja
úrlausnarefnið til dómsvaldsins. Jafnframt þvi, sem það
stuðlar að friðsömu þjóðfélagi, að til sé slíkt úrskurðar-
vald, en ekki sé það eftirlátið hverjum og einum að taka
sér það vald, sem hann megni.
Almenn lög leggja margt úrskurðarvald í hendur dóm-
ara. Mikilvægasta lagaboð þessarrar tegundar er að finna
í 66. gr. laga um meðferð einkamála í liéraði nr. 85/1936.
Þar segir, að dómstólar hafi vald til að dæma um hvert
það sakarefni, sem lög og landsréttur nær til, nema það
sé undan lögsögu þeirra skilið samkvæmt lögum, venju
eða eðli sínu.
Dómstólar eru þær stofnanir, sem dómendur sitja.
Stofnanir, sem eru bvggðar til að verða tæki dómenda, til
að fara með vald sitt, dómsvaldið. Dómstólarnir eru
þannig, til þess að borgararnir nái rétti sínum og séu
verndaðir gegn ólögmætum árásum. Skipan þeirra verður
því að uppfylla þau skilyrði, að dómararnir geti, á sem
tryggastan og greiðastan hátt, farið með vald sitt fyrir
borgarana og þjóðfélagið í beild. Jafnframt geti borgar-
arnir treyst því, að aðrir valdliafar eða önnur valdhafa-
sjónarmið grípi sem minnst inn í störf þeirra.
b) Hverjir eru landsbættir og hagir.
Hafa verður í huga, þegar framtíðardómstólaskipun er
rædd, hverjir eru landshættir og hagir. Er þá við það átt,
40
Tímarit lögfræðinga