Tímarit lögfræðinga - 01.03.1979, Blaðsíða 12

formanns Alþýðuflokksins hafi eftir þingkosningar 25. og 26. október
1959 ákveðið að segja ekki af sér þegar í stað, er vitað var um úrslit
kosninganna, heldur bíða þess, að ný ríkisstjórn yrði mynduð. Baðst
stjórnin lausnar á ríkisráðsfundi 19. nóvember 1959, en á fundi í ríkis-
ráðinu 20. nóvember 1959 var fimmta ráðuneyti Ólafs Thors, viðreisn-
arstjórnin, myndað.
Forseti getur einnig sett Alþingi ákveðinn frest til að mynda þing-
ræðisstjórn.
1 ræðu, sem Sveinn Björnsson forseti flutti við setningu Alþingis
14. nóvember 1949, sagði hann m.a. (Alþt. 1949, B 7—9) :
„Br fráfarandi ráðuneyti fékk lausn 2. nóvember, bar ég fram þá
ósk, að flýtt yrði sem mest myndun nýs ráðuneytis, þegar Alþingi
kæmi saman til funda. Sömu ósk bar ég fram við formenn allra þing-
flokkanna fjögurra, er ég átti tal við þá um viðhorfið daginn eftir,
3. nóvember. Skildist mér á þeim öllum, að þeir væru mér sammála
um, að þetta væri mjög æskilegt, og tóku því vel að hefja þá þegar
þann undirbúning undir stjórnarmyndun sem kleift væri. Nú er Alþingi
er komið saman til funda, ber ég fram sömu óskina ennþá einu sinni.“
Síðan vitnar forseti til 15. gr. stjórnarskrárinnar og fer orðum um
þingræðisvenjuna. Hann átelur, hve langan tíma stjórnarmyndanir
hafi tekið hér á landi. Þingstörf sitji á hakanum, þar til fenginn sé
nægur stuðningur við nýtt ráðuneyti. Hann spyi', hvað skuli gera, ef
ekki takist að mynda stjórn, sem hefur tryggan stuðning meirihluta
Alþingis, án of mikils dráttar. Og hann svarar spurningunni sjálfur
með þessum orðum:
,,Ég skil stjórnarskrá vora svo, að er mikið liggur við — og það
liggur mikið við nú —, þá sé það bæði réttur og skylda forseta að
reyna að skipa ráðuneyti, innan þings eða utan, þó að það hafi ekki
fyrirfram tryggðan meirihluta þings, ef slíkur stuðningur fæst ekki.
Alþingi getur lýst vantrausti á slíku ráðuneyti, en verður þá um leið
að sjá fyrir öðru ráðuneyti, sem því líkar betur. Löggjöf um aðsteðj-
andi vandamál og aðrar ráðstafanir þola ekki þá bið, sem leiðir af því,
að óeðlilega lengi starfi ráðuneyti, sem fengið hefur lausn vegna þess,
að það telur sér ekki fært að fara lengur með stjórn eða telur sig ekki
njóta lengur trausts meirihluta þings. Því er ekki hægt fyrir Alþingi
að ætla sér óákveðinn frest í von um, að viðhorfið breytist."
1 lok máls síns segir forseti: „í samræmi við það, sem ég hef sagt,
tel ég rétt að skýra hinu háa Alþingi frá því á þessum fyrsta fundi
þess, að ef svo skyldi fara, mót von minni, að ekki hafi tekist að trýggja
nýju ráðuneyti nægan stuðning fyrir 30. þ.m., þó helst fyrr, mun ég
6