Tímarit lögfræðinga - 01.03.1979, Blaðsíða 36

Áður er því lýst, að 27. mars 1956 hafi lausnarbeiðni ráðuneytis
Ólafs Thors verið samþykkt utan ríkisráðsfundar og síðan borin upp
samdægurs til endurstaðfestingar í ríkisráðinu, um leið og þing var
rofið og boðað til nýrra kosninga. Af þessu tilefni gaf forsætisráð-
herra yfirlýsingu á Alþingi (Alþt. 1955 B 1405). Þar segir ráðherrann,
að hann hafi kl. 10 árdegis gengið á fund forseta og lagt fyrir hann
lausnarbeiðnina. Síðan segir hann: „Forseti samþykkti lausnarbeiðnina
síðdegis í dag og mæltist jafnframt til þess, að ríkisstjórnin starfaði
áfram fram yfir kosningar og féllst ríkisstjórnin á það.“ Engin at-
hugasemd er gerð við yfirlýsingu forsætisráðherra á Alþingi. Ekki
er nauðsynlegt að efna til ríkisráðsfundar, þegar ríkisstjórn er veitt
lausn. Augljóst er þó, m.a. með hliðsjón af því, sem gerðist 10. októ-
ber 1946, að efna ber til ríkisráðsfundar hið allra fyrsta til að ráð-
herrar geti látið álit sitt í ljós við forseta með formlegum hætti. Sam-
kvæmt tilskipuninni um starfsreglur ríkisráðsins nr. 82 1943 kveður
forseti ráðið til fundar eftir tillögu forsætisráðherra, og forseti getur
einnig kvatt ráðið til fundar án þess að fyrir liggi tillaga frá forsætis-
ráðherra, ef hann telur það óhjákvæmilega nauðsyn. Aðrir ráðherrar
en forsætisráðherra geta ekki átt frumkvæði að því, að ríkisráðið sé
kallað saman samkvæmt tilskipuninni. 1 lögum nr. 73 1969 um Stjórn-
arráð Islands segir í 2. gr., að málefni, sem bera á upp fyrir forseta
lýðveldisins til staðfestingar, skuli áður tekin til meðferðar á ráðherra-
fundi. 1 þessu felst trygging fyrir því, að lausnarbeiðni verður ekki bor-
in upp fyrir forseta án þess að öllum ráðherrum sé kunnugt um hana.
Samkvæmt eðli máls er tillaga um stjórnarmyndun að öðru jöfnu ekki
til umfjöllunar í ríkisstjórn, áður en hún er lögð fyrir forseta. Þær venj-
ur hafa skapast um störf ríkisráðsins, að langflest mál eru nú borin þar
upp til endurstaðfestingar. Nýja ríkisstjórn er unnt að mynda, án þess
að efnt sé til ríkisráðsfundar. Verði tilskipunin um ríkisráð tekin til
endurskoðunar, virðist rétt, að í hana séu sett ákvæði sem mæli fyrir
um, að ríkisstjórn verði hvorki veitt lausn né skipuð nema á fundi í
ríkisráðinu.
Því hefur áður verið lýst, hvernig forseti getur sett Alþingi frest
til að mynda þingræðisstjórn. 1 ræðu Sveins Björnssonar forseta 14.
nóvember 1949, sem til var vitnað, kemur glöggt fram, hvað þetta
mundi þýða í raun. Forseta og Alþingi er skylt að vinna að því að
mynda þingræðisstjórn, þegar ríkisstjórn hefur beðist lausnar. Áður
er þeirri skoðun lýst, að starfsstjórn geti knúið á forseta um að mynd-
uð verði ný ríkisstjórn, þingræðisstjórn eða utanþingsstjórn. Það væri
óeðlilegt og ekki í samræmi við íslenskar venjur og viðhorf ef forseti
30