Tímarit lögfræðinga - 01.03.1979, Blaðsíða 35

Um skyldu einstakra ráðherra til að sitja áfram gildir væntanlega
annað en sagt hefur verið um ríkisstjórnina sjálfa. Persónulegar ástæð-
ur geta vafalítið verið þannig, að skylt sé að veita ráðherra lausn, þeg-
ar fallist er á lausnarbeiðni ríkisstjórnar og meðan hún situr sem
starfsstjórn. Þess er dæmi, að ráðherra í starfsstjórn hefur beðist
lausnar. Utanþingsstjóm dr. Björns Þórðarsonar sagði af sér 16. sept-
ember 1944, en sat sem starfsstjórn til 21. október 1944. Á fundi ríkis-
ráðsins 21. september 1944 skýrði forsætisráðherra forseta frá því,
að dr. Einar Arnórsson hefði óskað að láta þá þegar af embætti sem
dóms- og menntamálaráðherra. Hefði hann jafnframt óskað eftir að
taka aftur við hæstaréttardómaraembætti því, sem hann lét af, er
hann var skipaður ráðherra, þar sem réttarfrí Hæstaréttar væri að
verða útrunnið og tæki rétturinn til starfa næstu dága. Jafnframt
lagði forsætisráðherra til, að sér yrði falið að taka við embættisstörf-
um dóms- og menntamálaráðherra. Féllst forseti á þessar tillögur for-
sætisráðherra. Verður að telja, að honum hafi verið það skylt, þar
sem ekki verður séð, að þessi ráðstöfun hafi leitt til vandræða í stjórn-
arstörfum. Þegar nýsköpunarstjórnin baðst lausnar 10. október 1946
og forseti mæltist til þess, að hún starfaði áfram, lýsti Ólafur Thors
forsætisráðherra því yfir fyrir sig og samflokksmann sinn, að þeir
mundu verða við tilmælunum. Sama gerði Emil Jónsson samgöngu-
ráðherra fyrir sig og sinn samflokksmann. Brynjólfur Bjarnason
menntamálaráðherra taldi sig hins vegar þurfa umhugsunarfrest og
sagðist mundu gefa svar fyrir sig og samflokksmann sinn á liádegi
næsta dag. Ekki er frekar bókað um afstöðu Brynjólfs í gjörðabók
ríkisráðsins, en hann og samflokksmaður hans, Áki Jakobsson, sátu
áfram í starfsstjórninni. Afstaða þeirra gefur til kynna, að þeir hafi
talið sér fært að neita tilmælum forseta. Erfitt er að geta sér til um,
hvað gerst hefði, ef ráðherrar eins stjórnarflokks hefðu þannig skorist
úr leik. Varla verður talið óheimilt, þótt óeðlilegt sé, að nýr ráðherra
komi í ríkisstjórn, sem situr sem starfsstjórn. Til þess gæti komið,
ef pólitískar ástæður fremur en persónulegar liggja til lausnarbeiðni
einstaks ráðherra. Ágreiningur innan starfsstjórnar kynni að verða
orðinn svo mikill að veita yrði einstökum ráðherra lausn þegar í stað.
Slíkt upplausnarástand í ríkisstjórn gæti orðið til þess, að forseti veldi
þann kost að skipa utanþingsstjórn til bráðabirgða.*
* í Belgíu gerðist það haustið 1978, að forsætisráðherra baðst lausnar fyrir sig og
ráðuneyti sitt. Konungur féllst á lausnarbeiðni forsætisráðherrans, sem lét af störf-
um, og fól konungur öðrum að veita ráðuneytinu forsæti sem starfsstjóm, bar til kosn-
ingar hefðu farið fram.
29