Tímarit lögfræðinga - 01.08.1987, Qupperneq 81

Algengustu björgunartilvikin eru svo vaxin að áhöfn hins nauð-
stadda skips er um borð í því og tekur þátt í bj örgunarstarfinu eftir
aðstæðum. f þessum tilfellum verður væntanlega lítið svigrúm til að
vinna umfram það er skyldan býður. Atvik að björgun Reynis GK voru
hins vegar með þeim hætti að skipverjar voru ræstir út af heimilum
sínum til að vinna að björguninni. Spyrja má hvort þeim hafi verið skylt
að fara til skips. Ef svar við þeirri spurningu er jákvætt, svo sem ég
tel mega leiða af umræddum dómi, þá verður einnig í þeim tilfellum lít-
ið svigrúm til að vinna umfram skyldu í hættu- eða neyðartilfellum.
Þannig verða líkurnar á að skipverjar geti unnið til björgunarlauna litl-
ar enda þótt Hæstiréttur hafi ekki viljað útiloka möguleikann.
1 breskum og bandarískum rétti hefur verið ríkjandi það viðhorf að
skipverjar gætu ekki, svo lengi sem ráðningu þeirra er ekki slitið,
unnið til björgunarlauna.4 Hér má nefna til bandarískan dóm, 1953
AMC 471 2CA (The Esso Copenhagen), er Brækhus reifar á bls. 33 í
riti sínu. I dómnum er framgöngu skipverja lýst sem „heroic effort“
og að þeir hafi „courageously exposed themselves to great danger to
limb and life“, en björgunarlaun var ekki unnt að dæma þeim. Hafi
ráðningu hins vegar verið slitið er björgunarstarf hófst eiga þeir rétt
til björgunarlauna eins og hver annar. Á slíkt getur hins vegar ekki
reynt skv. íslenskum rétti, sbr. 1. mgr. 26. gr. sjóml.
Um slit skiprúmssamninga eru ítarlegar reglur í sjóml. Yfirleitt verð-
ur að segja samningi upp með ákveðnum fyrirvara en víðtækar heim-
ildir eru einnig til að slíta ráðningu fyrirvaralaust. Hins vegar eru slit
ráðningar ekki sjálfkrafa í þeim tilfellum. Það gerist aðeins ef skip
hefur farist, er dæmt óbætandi eða er tekið úr þjónustu útgerðarmanns
um ófyrirsjáanlegan tíma, sbr. 26. gi’. sjóml. f breskum rétti eru sjálf-
krafa slit ráðningarsamnings hins vegar miðuð við það að skipstjóri
gefi upp skipið, eða „abandonment".5
Það eru ekki einvörðungu skipverjar sem hafa skyldum að gegna
varðandi öryggi skips. Hér má nefna hafnsögumenn er taka að sér leið-
sögu skips, dráttarbáta er taka að sér drátt skips o.s.frv. Um þessa að-
ila segir í 4. mgr. 164. gr. sigll. 34/1985 að þeir eigi því aðeins rétt á
björgunarlaunum að því leyti sem aðstoð sú er þeir hafa veitt hafi farið
fram úr því er þeim bar skylda til. Nokkrir dómar hafa gengið á Norð-
urlöndum um beitingu þessa ákvæðis.6
Þess má ennfremur geta að í 3. gr. sjóml. segir að öllum þeim sem
4 Sjá Christopher Hill, Maritime Law, bls. 185-7.
5 Sjá Hill, tilv. rit, bls. 186.
6 Sbr. t.d. ND.1969.463, ND.1961.339, ND.1950.93.
75