Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Blaðsíða 7

rangt, séu röklega tengdar staðreyndum um eðli mannsins. Náttúruréttur sé því
hinn rökræni grundvöllur siðferðilegra ákvarðana um mannlega breytni. Lög
samfélaga hljóti þar með að vera í samræmi við meginreglur náttúruréttarins. Þau
eigi að taka mið af þeim og þeim gildum sem þær vemda.
Af þessu leiðir að meginreglur náttúmréttar, sem kveða á um eilíf, algild og aug-
ljós gildi em ávallt sannar jafnvel þótt þær séu hunsaðar, misskildar, þær séu brot-
nar í verki eða sniðgengnar í verklegri hugsun, alveg á sama hátt og stærðfræðileg
lögmál standast þótt þau séu misskilin eða hafi ekki verið uppgötvuð. „Guð getur
ekki breytt því að tvisvar sinnum tveir em fjórir, og á sama hátt getur hann ekki
látið það sem er illt í sjálfu sér verða ekki illt“.2 Meginreglur náttúmréttar geta
þannig aldrei verið afstæðar. Þær ráðast ekki af ákvörðunum löggjafans eða þjóð-
félagsháttum. I þessum skilningi á náttúruréttur sér ekki sögu, hann hefur alltaf
verið og verður alltaf einn og samur. En kenningar um hann og framsetning hans
eiga sér sögu og í þeim skilningi getum við talað um sögu náttúmréttar.
Elstu heimildir okkar um fullyrðingar í anda náttúmréttar eru um tvö þúsund
og fimm hundmð ára gamlar. Hið fræga leikrit gríska harmleikjaskáldsins
Sófóklesar,3 Antígóna, fjallar um þetta efni. Bræður Antígónu höfðu barist í
pólitískum átökum og báðir fallið. Kreon konungur gaf út þá tilskipun að annar,
Eteókles, skyldi fá viðhafnargreftrun, en hinum, Pólíneikesi, sem komið hafði
gegn Þebu með ófriði, skyldu engar nábjargir veittar og líki hans kastað fyrir
hrafnamor. Antígóna brýtur boð Kreons konungs með því að syrgja Pólíneikes
og ausa hann moldu, og þegar Kreon dæmir hana fyrir að hafa brotið bann sitt,
lög sín, svarar Antígóna:
Já. Lög sem þessi hafði hvorki Seifur birt,
né hefur gyðja réttvísinnar, sú sem fer
með vald í dauðra ríki, lagt oss reglur þær;
og ekki hugði ég, að nægðu nein þín boð, -
þú, aðeins mennskur maður, - til að leggja bann
á óskráð lög sjálfs Himnaguðs, sem haggast ei
og hvorki voru sett í gær né felld í dag,
en eilíf ríkja; hvar þau eiga upphaf sitt,
veit enginn maður. Aldrei verð ég sek við goð
um brot á þeim, af ótta við neinn mennskan mann.4
2 Húgó Grótíus, De Iure Belli ac Pacis, I, i, x; tilvitnun fengin frá A.P. d'Entréves, Natural Law,
London 1970, 2. útg., bls. 56. Einnig sama hugsun hjá Lord Lloyd of Hampstead og M.D.A.
Freeman, Lloyd's Introduction toJurisprudence, Fifth Edition, London 1985, bls. 93 og hjá John
Finnis, Natural Law and Natural Rights, Oxford 1980, bls. 24. í þessari samantekt hef ég einkum
stuðst við þrjú framangreind rit og verður hér eftir aðeins vísað til nafns höfundar.
3 Sófókles var grískt harmleikjaskáld á 4. öld f. Kr.
4 Sófókles, Antígóna, línur 450-459. Grískir harmleikir, Helgi Hálfdanarson þýddi, Mál og
menning, Reykjavík 1990, bls. 331.
249