Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Blaðsíða 17

UPPLÝSINGIN, HÚGÓ GRÓTÍUS OG JOHN LOCKE
Þegar kemur fram á 17. öldina fær náttúrurétturinn nýjan byr sem er óháður
almættinu. Hollenski lögfræðingurinn Húgó Grótíus53 er almennt talinn guð-
faðir veraldarvæðingar náttúruréttarins en hugsunin var ekki alveg ný. Bellar-
mínó kardínáli54 skrifaði að „jafnvel þótt hið óhugsandi væri, að maðurinn
væri ekki skapaður af Guði“, þá gæti hann samt túlkað náttúruréttinn „því hann
mundi engu að síður vera skynsemisvera“.55 Grótíus fullyrti svo að frægt varð
að náttúruréttur myndi jafngildur „jafnvel þótt við gerðum ráð fyrir því... að
Guð væri ekki til eða skipti sér ekki af mannlífinu“.56 Grótíus lagði áherslu á
eðli mannsins sem skynsemisveru og einnig sem félagsveru. Af þessu taldi
hann leiða að þær reglur sem væru mönnunum eðlilegar - skynsamlegar - væru
þær reglur sem gerðu fólki kleift að búa saman í sátt og samlyndi.57 Út frá
þessum forsendum mótar hann kenningu sína um frið og alþjóðarétt.
Grótíus er ekki að afneita Guði, enda bam síns tíma. Hann telur náttúrarétt
eiga sér guðlegt upphaf. Guðleg boð styrkja menn í skilningi sínum á náttúru-
réttinum. Grótíus vildi hins vegar setja fram lögspekikenningu sem væri óháð
guðfræðilegum forsendum, og í því er sérstaða hans fólgin frekar en í skil-
greiningu hans á náttúrurétti.58 Grótíus hélt fast við að náttúruréttur væri eilífur
og óbreytanlegur. Þess vegna voru meginreglur hans þær stoðir sem hægt var
að byggja lögvfsindi á. Vísindi sem ekki voru afstæð vegna breytinga eða ólíkra
siða, heldur skýr, sjálfgefin og sjálfum sér samkvæm.59
Aðskilnaður Guðs og náttúruréttar þróast í verkum þeirra höfunda sem á eftir
honum koma og móta náttúruréttarkenningu, sem er alveg veraldleg.60 Að
lokum verður náttúrurétturinn að „augljósri“, „sjálfgefinni“ staðreynd, og skír-
skotanir til Guðs hverfa úr sögunni.
A 17. öldinni koma fram nýjar áherslur í sögu náttúruréttar. Er rétt að nefna
einkum tvö atriði. Annað er að náttúruréttur fær hlutverk í veraldlegri stjórn-
málabaráttu, og hitt er að á grundvelli hans fara menn að sjá og virða náttúru-
leg réttindi. Helstu kennismiðir þessa þáttar eru heimspekingarnir Tómas
53 Húgó Grótíus (1583-1645) var hollenskur lögfræðingur og stjórnfræðingur, oft nefndur
„faðir alþjóðaréttar". Helsta rit De Jure Belli ac Pacis.
54 Róbert Bellarmínó (1542-1621) var ítalskur jesúíti, sem gerður var að kardínála 1599,
höfuðverk hans er Disputationes de Controversiis.
55 Lloyd, sama rit, bls. 112.
56 Grótíus, De Jure Belli ac Pacis, Prolegomena, para. 11.
57 M.G. Singer, The 1995 Grolier multimedia encyclopedia, „natural law“.
58 d'Entréves, sama rit, bls. 53-55.
59 Finnis, sama rit, bls. 43-44. Hann telur Grótíus hafa verið rangtúlkaðan.
60 Sjá t.d. Pufendorf, Burlamaqui, Vattel, Jefferson og frönsku byltingarmennirnir,
d'Entréves, sama rit, bls. 55.
259