Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Blaðsíða 19

til og er æðri lögum ríkisins og æðri trúarsetningum.68 Formlega séð er sam-
félagssáttmálinn staðfesting á vilja einstaklinga, ákvörðun um að gera samning
sem byggist á gagnkvæmum skyldum, og er ekki sjálfgefin samkvæmt náttúru-
rétti. Efnislega snýst samfélagssáttmálinn um náttúruleg réttindi einstaklinga,
og um velferð og öryggi í samfélaginu.69
Sýn Hobbes og Lockes á náttúruleg réttindi er nokkuð ólfk ekki síður en hug-
mynd þeirra um lífíð í ríki náttúrunnar og inntak náttúruréttarins. Þótt þeir séu
báðir miklir einstaklingshyggjumenn, þá er túlkun þeirra á mannlegu eðli gjör-
ólfk og þar með þýðingin sem náttúrurétturinn hefur fyrir manneskjumar sam-
kvæmt kenningum þeirra. Náttúmleg réttindi taka stakkaskiptum samkvæmt
Hobbes við samfélagssáttmálann, þá fyrst em komnar forsendur siðferðis.70
Hann telur 'rétt' og 'lög' vera nánast andstæður, hið fyrmefnda tákni nánast
óskorað frelsi í ríki náttúmnnar, hið síðarnefnda sé haft á frelsi. Náttúmlögin,
sem eru eilíf og óbreytanleg, kveða einkum á um nauðsyn þess að halda friðinn
og standa við þjóðfélagssáttmálann.71 Locke hins vegar lítur á náttúmrétt sem
gmndvallarforsendu náttúrulegra réttinda, það er í krafti náttúrulaga sem mað-
urinn hefur og nýtur verndar náttúmlegra réttinda, og í krafti slíkra réttinda fara
menn að bera brigður á ríkjandi skipulag og valdakerfi. Náttúruleg réttindi
höfðu samkvæmt Locke siðferðilegt inntak.
Stjómarbyltingar 18. aldar í Norður Ameiíku og í Frakklandi em þannig ávext-
ir þessara kenninga og þær vom réttlættar með tilvísun til náttúruréttar í formi
náttúmlegra réttinda einstaklinga. Náttúmréttur þessa tíma var í raun kenning um
réttindi,72 mjög máttug kenning um óhrekjanleg og augljós réttindi.
Þessu nýja náttúruréttartímabili, þegar náttúrurétturinn er færður frá kirkjunni
til borgaralegrar hugsunar og við getum sagt að hafi hafist með Húgó Grótíusi,
lýkur síðan með Sir William Blackstone,73 og hinni frægu bók hans Commen-
taries on the Laws of England. Það rit er ein helsta undirstaða engilsaxnesks
réttar. Hann vísar þar oft til þess að lagareglur sæki gildi sitt, eða þvingunarkraft
sinn, til náttúmréttar og að þær séu ógildar stangist þær á við náttúmrétt. Það
var einmitt þessi fullyrðing sem kallaði á þá gagnrýni löggjafarhyggjumanna,74
að náttúmréttur væri „vitleysa á stultum“ eins og breski lögfræðingurinn og
heimspekingurinn Jeremy Bentham75 komst að orði svo sem frægt er.
68 Encyclopedia Britannica, „natural law“, vitnað er til skrifa Montesques.
69 d'Entréves, sama rit, bls. 59.
70 Vilhjálmur Árnason, sama rit, bls. 39.
71 Sama rit, bls. 40.
72 d'Entréves, sama rit, bls. 61.
73 Sir William Blackstone (1723-1780) var enskur lögfræðingur og höfundur víðfrægs rits
um enska löggjöf og lagavenjur, sem ber heitið Commentaries on the Laws ofEngland.
74 Hér er átt við þá stefnu sem á ensku er nefnd „legal positivism".
75 Jeremy Bentham (1748-1832) var breskur lögspekingur og höfundur nytjastefnunnar.
261