Tímarit lögfræðinga - 01.05.1999, Page 30

æðsta dómstóls landsins á því að almenna löggjafanum væri heimilt að kveða á
um hlutlæga refsiábyrgð í settum lögum.
í forsendum dóms Hæstaréttar frá 1995 er vísað til þess sérstaklega að
ágreiningslaust hafi verið að skipstjórinn hafði ekki „gerst sekur“ um þann
verknað, sem ákært var fyrir í málinu. Hæstiréttur virðist hér benda á þá óum-
deildu staðreynd að skipstjórinn var sofandi í káetu sinni þegar hinar ólögmætu
veiðar áttu sér stað og því hafi ekki verið um saknæma háttsemi hans að ræða í
refsiréttarlegum skilningi. Frekari greining á forsendunum leiðir að öllum
líkindum til þeirrar niðurstöðu að Hæstiréttur skýri orðasambandið „gerst
sekur“ í 1. ml. 1. mgr. 69. gr. stjómarskrárinnar á þá leið að það áskilji að maður
hafi framið refsivert athæfi af ásetningi eða gáleysi. Þar sem skipstjórinn svaf í
káetu sinni þegar hinar ólöglegu veiðar áttu sér stað og vissi ekkert um atvikið
taldi Hæstiréttur að áðurnefndur áskilnaður stjórnarskrárákvæðisins kæmi í veg
fyrir sakfellingu skipstjórans á hlutlægum grunni.
Vafasamt er að lagalega haldbær og rökrétt túlkun á orðasambandinu „gerst
sekur“ í 1. ml. 1. mgr. 69. gr. stjórnarskrárinnar heimili þann skilning, sem
Hæstiréttur leggur til grundvallar í dóminum frá 1995. Hugtakið „sekur“ lýtur
samkvæmt almennum skilningi að niðurstöðu dóms í opinbem máli, það er úr-
lausn dómara um sekt eða sýknu sakbomings (Er sakborningurinn sekur eða
saklaus?). Virðist þá efnisinntak hugtaksins samsvara réttarfarslegri merkingu
þess, þ.e. þeirri aðstöðu þegar ákæruvaldið stendur frammi fyrir því að þurfa
færa sönnur á hvort uppfyllt séu hlutræn og huglæg ábyrgðarskilyrði viðkom-
andi refsiákvæðis, sem leiði til þess að dómaranum sé skylt að sakfella, sbr. 45.-
48. gr. laga nr. 19/1991, um meðferð opinberra mála. Samkvæmt þessum við-
tekna skilningi á umræddu hugtaki er sakborningur „sekur“ ef ákæmvaldinu
tekst að sanna að skilyrði refsiákvæðisins, hlutlæg og/eða huglæg, séu fyrir
hendi. Ef ákæruefnið lýtur að háttsemi, sem varðar refsingu samkvæmt hlut-
lægu refsiákvæði, þarf ákæruvaldið einvörðungu að sanna að hin hlutrænu
efnisskilyrði ákvæðisins séu uppfyllt. Takist ákæruvaldinu slík sönnun hefur
sakborningurinn „gerst sekur“ um brotið, enda þótt ekkert liggi fyrir um hug-
læga afstöðu hans. Af þessu leiðir að orðasambandið í fyrra málslið 1. mgr. 69.
gr. stjórnarskrárinnar felur engan veginn í sér skírskotun til meginreglunnar um
saknæmi sakbornings, eins og hún endurspeglast í 18. gr. almenma hegn-
ingarlaga nr. 19/1940. Þessari túlkun til frekari stuðnings er rétt að benda á að
ákvæði fyrra málsliðar 1. mgr. 69. gr. stjómarskrárinnar á rót sína að rekja til 1.
ml. 1. mgr. 7. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu. Þar segir í upphafi að „engan
[skuli] telja sekan um afbrot...“.19 Þá styðst túlkunin að auki við erlenda fram-
19 Á það er þó að líta að orðalagsmunur er á ákvæðunum, en af athugasemdum greinargerðar með
frumvarpi því er varð að stjómarskipunarlögum nr. 97/1995 má hins vegarráða að enginn efnismunur
er á þeim, sjá hér Alþt. A-deild, 1994-1995, bls. 2095. Ákvæði 1. mgr. 7. gr. Mannréttindasáttmála
Evrópu í íslenskri þýðingu er svohljóðandi; „Engan skal telja sekan um afbrot hafi verknaður sá eða
aðgerðaleysi, sem hann er borinn, eigi varðað refsingu að landslögum eða þjóðarétti þá framin voru.
Eigi má heldur dæma mann til þyngri refsingar en lög leyfðu þegar afbrotið var framið“.
24