Tímarit lögfræðinga - 01.05.1999, Qupperneq 39

sextán báta (og með honum heildartekjur), og talsverður gróði hefði myndast.
Um miðjan áttunda áratug, þegar Islendingar höfðu fært fiskveiðilögsögu sína
út í 200 mílur og gátu þess vegna sett reglur um nýtingu fiskistofna á íslands-
miðum, tóku íslenskir hagfræðingar að benda á þennan vanda.6 Við ótakmark-
aðan aðgang að fiskimiðunum var hugsanlegum gróða af þeim eytt í of mikinn
kostnað, of marga báta.
Hér neyðist ég til að gera langa sögu stutta, en eftir miklar umræður þóttu
tvær aðferðir til að takmarka aðganginn að íslandsmiðum álitlegastar. Önnur
var, að ríkið seldi útgerðarmönnum veiðiheimildir, til dæmis á uppboði, svo háu
verði, að bátum fækkaði að því marki, að gróðinn af veiðunum yrði sem mestur.
Eins og vandinn hefur hér verið settur fram, fæli þetta í sér, að bátum á miðun-
um fækkaði úr sextán í átta. Þeir átta bátseigendur, sem best kæmust af, gætu
greitt uppsett verð fyrir veiðiheimildirnar, en hinir átta, sem verr væru staddir,
yrðu að hætta veiðum. Tveir helstu kostir þessarar aðferðar voru taldir, að hin
nauðsynlega fækkun bátanna gengi greiðlega fyrir sig og ríkið fengi nýjan
tekjustofn, svo að lækka mætti aðra skatta eða veita meira fé til þjóðþrifamála.7
Hin aðferðin til að takmarka aðganginn að íslandsmiðum var, að ríkið úthlutaði
endurgjaldslaust til útgerðarmanna veiðiheimildum, sem þeir mættu síðan selja
og kaupa að vild.8 Við úthlutunina væri miðað við veiðireynslu: Hefði bátur
landað 10% heildaraflans næstu ár á undan, fengi hann heimild til að veiða 10%
leyfilegs heildarafla hvers árs. Með öðrum orðum fengju bátarnir sextán í upp-
hafi veiðiheimildir, sem nægt hefðu átta bátum. Eftir það hefðu þeir átta útgerð-
6 Bjarni Bragi Jónsson: „Auðlindaskattur, iðnþróun og efnahagsleg framtíð fslands" í Fjár-
málatíðindum, 22. árg. 1975, 103.-122. bls.
7 Þorvaldur Gylfason hefur verið einn helsti formælandi þessa sjónarmiðs í ótal greinum, sem
komið hafa út í fjórum greinasöfnum, Almannahagur, Hið íslenska bókmenntafélag, Reykjavík
1990, Hagfrœði, stjómmál og menning, Hið íslenska bókmenntafélag, Reykjavík 1991, Hag-
kvœmni og réttlœti. Hið íslenska bókmenntafélag, Reykjavík 1993 og Síðustu forvöð, Háskóla-
útgáfan, Reykjavík 1995.
8 Tæpu ári áður en kvótakerfið var stofnað, hafði ég skrifað í greininni „The Fish War: A Lesson
from Iceland" í Journal of Economic Affairs, 3. árg. 1983, 220.-223. bls., að fjórar lausnir væru
hugsanlegar á ofnýtingarvandanum í íslenskum fiskveiðum: 1) miðstýrður sósíalismi, að ráðherra
úthlutaði veiðiheimildum að eigin geðþótta, 2) markaðs-sósíalismi, að ráðherra seldi eða leigði
veiðiheimildir, 3) alþýðu-kapítalismi, að veiðiheimildum yrði skipt á alla borgarana, sem mættu
eiga þær eða selja, 4) séreignar-kapítalismi, að útgerðarmenn fengju í hendur framseljanlegar og
varanlegar veiðiheimildir. Taldi ég síðastnefndu lausnina eðlilegasta. Orðrétt sagði ég: „The fourth
solution is worth exploring. One advantage is that it is not as artificial as the second and the third.
The market is not constructed. It is developed out of existing institutions. It simply consists in
handing over responsibility to the fishermen themselves, in directing their self-interest to the
preservation and, it is to be hoped, to the multiplication of the stock. The fishermen would not be
„free riders“ any more; they would be owners". Árið 1990 gaf ég út bókina Fiskistofnamir við ís-
land: Þjóðareign eða ríkiseign, Stofnun Jóns Þorlákssonar, Reykjavík, þar sem mælt var með end-
urgjaldslausri úthlutun varanlegra og framseljanlegra veiðiheimilda, eins og gert hafði verið ráð
fyrir í frumvarpi til laga um stjóm ftskveiða, sem lá þá fyrir Alþingi. Einn fyrsti formælandi
þessarar leiðar var vafalaust Björn Dagbjartsson, „Þarf að stjóma fiskveiðum íslendinga?" í Ægi,
73. árg. 1980, 342.-344. bls. Einnig má nefna Jón Sigurðsson: „Stjóm fiskveiða" í Ægi, 72. árg.
1979, 583.-586. bls.
33