Tímarit lögfræðinga - 01.05.1999, Síða 46

lyklaráð í Stjórnarráðinu - hefði stórum vænkast, því að það hefði nú fengið
nýjan tekjustofn. Það fé, sem áður hefði verið notað til að gera út átta óþarfa
báta, rynni nú að mestu leyti í ríkissjóð. Sóun hefði verið snúið í sparnað og
sparnaði í ávinning.
Málið er þó ekki svo einfalt. Ekki má gleyma þeim átta útgerðarmönnum,
sem hefðu ekki getað greitt fyrir veiðiheimildirnar á hinu opinbera uppboði og
skyndilega orðið að hætta veiðum. Hagur þeirra hefði stórversnað. Þeir sætu nú
uppi með nær verðlaus skip, veiðarfæri, kunnáttu í veiðum og sölutækni. Ger-
um nú ráð fyrir, að einn þeirra átta bátseigenda, sem orðið hefði frá að hverfa,
krefði ríkið bóta fyrir þann rétt, sem hann hafði áður haft ásamt öllum öðrum til
að veiða á Islandsmiðum, en hefði fyrirvaralítið verið af honum tekinn. Dómari,
sem dæmdi eftir lögum og venjum á Islandi, kæmist vafalaust að þeirri niður-
stöðu, að sjálf takmörkunin á aðgangi að fiskimiðunum hefði verið nauðsynleg
og réttlætanleg. En hann hlyti líka að dæma bátseigandanum bætur fyrir þann
mun, sem væri á hinu lága markaðsverði báts hans og veiðarfæra (í heimi, þar
sem ofgnótt er fiskiskipa) og kaup- eða matsverði þessara hluta.19 Sennilega
myndi hann enn fremur dæma honum einhvers konar biðlaun eða bætur fyrir
þau laun, sem hann hefði misst við það að þurfa skyndilega að hætta veiðum,
og hugsanlega líka bætur fyrir þá sérstöku kunnáttu og tækni, sem hann hefði
tileinkað sér á langri starfsævi, en nú væri orðin verðlaus eða verðlítil.20 Að því
19 Sbr. Jónas Haraldsson: „Errétt að heimila veðsetningu aflaheimilda?" f Úlfljóti, 45. árg. 1995,203.
bls. Skv. mati Jónasar, sem er lögfræðingur Landssambands íslenskra útvegsmanna, var markaðsverð
skipa og báta um 20% hærra en brunabótamatsverð þeirra fyrir daga kvótakerfisins, en ekki nema 40-
60% af brunabótamatsverðinu, eftir að kvótakerfið hafði verið stofnað.
20 Sbr. 108. gr. veiðilaganna nr. 53/1957: „Nú hefur veiðieigandi, er veiði átti, áður en lög þessi komu
til framkvæmda, misst hana með öllu fyrir þá sök, að lögin fyrirmuna honum að nota þá veiðiaðferð,
er hann áður mátti einni við koma, og á hann þá kröfu til skaðabóta eftir mati“. Sbr. einnig Gauk
Jörundsson: „Stjómskipuleg vemd aflahæfis, atvinnuréttinda og atvinnufrelsis" í Úlfljóti, 21. árg.
1968, 161.-189. bls„ þar sem rætt er um hæstaréttardóma í tveimur athyglisverðum málum. Annað
málið reis vegnaþess, að sala áfengis var bönnuð með lögum nr. 44/1909. Vildu menn, sem sinnt höfðu
slfkri sölu, fá skaðabætur vegna þess, að þeir væm sviptir atvinnuréttindum. Hæstiréttur komst að þeirri
niðurstöðu, að þeim bæm ekki skaðabætur, því að markmið laganna hefði ekki verið að svipta þá
atvinnuréttindum, heldur að koma í veg fyrir sölu skaðsamlegs drykks. Þetta væri almenn regla, sem
skerti ekki atvinnufrelsi umfram það, sem almannahagsmunir krefðust. Hitt málið reis vegna þess, að
eldi sundmarða var bannað með lögum nr. 11/1951. Hæstiréttur dæmdi eiganda loðdýrabús bætur fyrir
minkahús sitt, búr og tæki, en hafnaði kröfu hans um bætur fyrir atvinnuspjöll, þar sem ætlun
löggjafans hefði verið að koma í veg fyrir skaða, sem hlytist af sundmarðaeldi. Af þessu er ljóst, að
Hæstiréttur myndi dæma eiganda skips, sem hætta yrði veiðum, þar sem það hefði ekki veiðiheimildir,
bætur fyrir það og sérhæfðan tækjabúnað til veiða. En myndi rétturinn dæma bætur fyrir missi at-
vinnuréttinda? Sá munur er einmitt á fiskveiðum annars vegar og sölu áfengis og eldi sundmarða hins
vegar, að óumdeilt er, að fískveiðar valda ekki skaða, nema skip að veiðum séu of mörg. En út-
gerðarmennimir valda hverjir öðrum þeim skaða. Sá hópur, sem stundaði fiskveiðar, olli öðrum en
sjálfum sér ekki skaða. Að mati löggjafans olli hins vegar sala áfengis og eldi sundmarða öðrum skaða.
Það var þess vegna ekki eins réttmætt að stöðva atvinnustarfsemi helmings útgerðarmanna í nafni al-
mannahagsmuna og það var að stöðva atvinnustarfsemi þeirra, sem fengust við sölu áfengis og eldi
sundmarða. Af því leiðir, að Hæstiréttur kynni að dæma útgerðarmönnum sérstakar bætur fyrir svipt-
ingu atvinnuréttinda, þótt hann hefði ekki dæmt seljendum áfengis og loðdýraræktendum slíkar bætur.
40