Tímarit lögfræðinga - 01.06.1999, Page 8

lætismarkmið hafi verið sniðgengið. Úthlutun þeirra gæða og byrða sem kvóta-
kerfið felur í sér sé ósanngjöm.
Ef til vill skjátlast fólki. En hvemig á að skera úr um það? Árangur í friðun
fiskistofna og hagkvæmni má hvort tveggja mæla,2 en réttlæti eða ranglæti
fiskveiðikerfisins verður ekki mælt með hefðbundnum aðferðum. Réttlæti lýtur
ekki rökvísi afkasta og árangurs. En samt lýtur það rökum. Þau rök eru mis-
munandi eftir því hvert viðfangsefnið er, en viðleitnin er jafnan sú sama: að
svara því hvort hver og einn hafi fengið í sinn hlut það sem honum ber3 og að
þeim, sem hafa sambærilega stöðu á tilteknu sviði, sé ekki mismunað.
2. í HVERJU FELST RANGLÆTIÐ?
Margir gagnrýnendur núverandi skipunar hafa skirrst við að fjalla skipulega
um ranglæti þess.4 Oftast bera menn fyrir sig að engin leið sé að gera einhlíta
grein fyrir réttlátu kerfi vegna þess að fyrir því verði ekki færð hlutlæg
vísindaleg rök. Eflaust er það rétt að ókleift sé að gefa fræðilega lýsingu á því
fyrirfram hvað sé réttlátt fiskveiðikerfi. En ástæðan er ekki sú að réttlæti verði
ekki rökstutt, heldur liggur hún í eðli málsins. Ágreiningur um réttlæti flókinna
félagskerfa verður einfaldlega ekki leystur með slíkum hætti. Það er því alls
óviðeigandi að gera þá kröfu til þeirra sem gagnrýna fiskveiðikerfið fyrir rang-
læti að þeir verði að setja fram í staðinn einhlíta, réttláta heildarlausn. Aftur á
móti má krefjast þess að þeir geri rökstudda grein fyrir ranglætinu.
2.1 Skiptareglan frá 1983 og 1990
Þegar skiptareglan, sem tekin var upp þegar kvótakerfið var innleitt, er lögð
á vogarskálar réttlætisins má skipta rökunum fyrir meintu ranglæti hennar í
tvennt. Annars vegar þarf að spyrja hvort sú aðferð sem beitt var til að komast
að henni hafi verið sanngjöm; hins vegar verður að spyrja hvort hin efnislega
niðurstaða og þau rök sem fyrir henni hafa verið færð standist skoðun.
Fyrst um málsmeðferðina 1983. í lýðræðisríki ber löggjafanum að leitast við
að móta almennar leikreglur með hagsmuni heildarinnar að leiðarljósi. Slíkar
leikreglur eiga að gæta almannahags en ekki að hygla afmörkuðum hópi. Af
þessum ástæðum er það vægast sagt tortryggilegt frá sjónarmiði réttlætis að
þeim hópi sem mestra hagsmuna hefur að gæta í því máli sem lögin ná til sé
látin lagasmíðin eftir. Það virðist þó hafa gerst í kvótamálinu.5 Afar skammur
2 Ekki er þar með sagt að niðurstöður mælinga setji niður allan ágreining. Gögn eru túlkuð á ýmsa
vegu, ekki síst varðandi vistfræðilegan árangur kvótakerfisins sem er engan veginn augljós.
3 Sjá ritgerð Þorsteins Gylfasonar: „Hvað er réttlæti?“. Skímir 158 (1984), bls. 159-222.
4 Sjá til dæmis, greinar í ritunum Stjóm fiskveiða og skipting fiskveiðiarðsins. Ritstj. Gísli Pálsson,
Ragnar Ámason og Öm D. Jónsson. Sjávarútvegsstofnun og Háskólaútgáfan 1992, og Hagsæld í
húfi. Greinar um stjóm fiskveiða. Ritstjórar Þorkell Helgason og Öm D. Jónsson. Sjávarútvegs-
stofnun Háskólans, Háskólaútgáfan 1990.
5 Halldór Jónsson: „Ákvarðanataka í sjávarútvegi og stjómun fiskveiða". Samfélagstíðindi 10
(1990), bls. 99-141.
74